12
12:1-12 Unji-Waen Punie Nukuring Yi-Kismanga Ung-Ekale
1 Walse Yesos-ni ⸤Juda-yambumanga yi-aulimandu⸥ ung-ekuma enini topa simbandu ung-eku te i-sipa turum:
“Yi te-ni unji-waen punie tepa kene pala tirim. Unji-waen-mong kambiliipa nami-nami sipa no-waen monjumbandu puniena sukundu luikolu te ukupa tepa mimi tepa kene, penga punie nukungí lku-takaé te polu kulupa ola takurum. Yi mare kanupa liipa kene eninindu nimba mele: “Nanga puniele tápu tenjiku unji-monguma lkeku nokunjangi. Penga waen-mong polu tomba kene monguma moke tepu, kongun tinjingí méle-mare eni liangi, méle-mare na liambu.” nimba punie kanili enini sipa kene yu kolea ⸤sulu⸥ tenga pupa mulurum.
2 Kanu-kene penga waen-mong polu tomba tirim kene punie pulu yili-ni yunga kendemande-yi te liipa mundupa “Nanga waen-mongma sangi pukunu liiku menjiku wani pui.” nimba punie nukuring yima muluringna liipa mundurum. 3 Akiliinga-pe kendemande-yili ⸤urum kene⸥ punie nukuli yima-ni yunu ambolku liiku kimbulú-ni toku waen-mong mare naa siku “Anju we pui.” niku liiku munduring.
4 Alsupa punie pulu yili-ni kendemande-yi te liipa ⸤“Nanga waen-mongma liinji-pui.” nimba liipa⸥ mundurum. Akiliinga-pe yunu ⸤urum kene⸥ punie nukuli yima-ni yunu ambolku liiku kene toku pengale toku siku yunu teku kis-singíndu ‘Pipili kulupili.’ niku ulu kis mare tiring.
5 Alsupa punie pulu yili-ni kendemande-yi te liipa mundurum kene enini yunu toku kunjuring. Alsupa kendemande-yi mare pulele wasie liipa mundurum, akumanga mare wale pulele kimbulú-ni lakuku toku, mare toku kunjuring.
6 Kanu-kene punie pulu yili yunga yi tiluele mindi mulurum, yunga málale, yunu numanu munjurum kangale. Yu-ni ⸤numanale-ni piliipa kene⸥ ‘ ‘Nanga kangale’ niku pipili kolku liiku ai siku, yu waen-mong mare singí.’ nimba piliipaliinga yunga málale kamu liipa mundurumko. 7 Akiliinga-pe punie nukuli yima-ni punie pulu yilinga málale ombá urum kanuku kene eni-enini niku mele: “Andi okum yili penga lapanga moya-méle simbama liimba yili okum. Yu topu konjupu punie ili oliu kamu liamili.” niku kene 8 enini yunu ambolku liiku toku konjuku ⸤yunga ónale⸥ puniena toku ulsukundu munduring.” ⸤nimba Yesos-ni nirim.⸥
9 ⸤Yesos-ni ung-eku akili topa pora simbandu Juda-yambumanga yi-auli kanumandu walsipa kene nimba mele:⸥
“Punie nukuli yima-ni aku-siku tiringeliinga penga punie pulu yili-ni enini-kene nambulka ulu te tembaye? Yu omba yi kis kanuma topa konjupa kene ‘Yi mare-ni lupa puniele nokunjangi.’ nimba liipa simba.” ⸤nirim.⸥
10 ⸤Yesos-ni Pulu Yili-nga Juda-yambuma nukuring yima-ni yunu toku kunjingí mele piliipa kene eninindu nimba mele:⸥ “Pulu Yili-nga bukna sukundu ung-mani te kanuku naa piliilimiliye? ⸤Ung akili i-sipa mele:⸥
‘Lku takuring yima-ni ku-mulú te kanuku kis piliiku
toku munduku kiliring ku-mulú kanili
ekupu alsupa lku-paka-sum mele
lku tepa tondulu munduli ku-mulú auli kaiéle.’
11 ‘Auliele-ni ulu akili tirimele
oliu-ni kanupu aima kaí piliilimulu.’ Konana 118:22,23
nimba molemú kanili.” nirim.
12 ⸤Juda-yambumanga yi-auli kanuma⸥ Yesos ung-eku turum kanili piliiku kene enini yunu toku kunjingí teku muluring akili yu-ni nirim piliiku kene enini yu ka singí tiring akiliinga-pe yi-auli kanuma-ni we-yambuma mundu-mong tenjikuliinga yu liiku ka naa siring. Yunu munduku kelku puring.
12:13-17 “Gapman Ku-Moni-Takis Tamili Mola Móluye?” Niku Yesos Walsiku Piliiring Temanele
13 Penga walse ⸤Juda-yambumanga yi-aulima-ni⸥ Perisi-yi mare kene yi nuim king Erot-nga talapena yi mare kene liiku máku toku, “ ‘Yesos-ni ung te nimba kis-sipili. Nimba kis-simba kene yunu tepu kis-samili.’ niku i-siku yundu niangi.” niku Yesos mulurumna liiku munduring. 14 Liiku munduring yima-ni Yesos mulurumna oku yunundu niku mele:
“Ung-Bo Tunjuliele, oliu piliilimulu, ‘Nu-ni ung-sikama mindi nikunu, nu yambu tiluringa kepe numanu kimbu naa sikunu, yambuma mundu-mong naa tenjiku eninindu pali ung tilu-siku nikunu sikunu, Pulu Yili-ni “Teai.” nilimú uluma aima sika-ungma mani siku ung-bo tonjukunu, aku-siku tellu.’ nimbu piliilimulu. ⸤Aku-siku tekunu molláliinga nu nambulka niku piliikunuye?⸥ Oliu-ni Rom-Gapman-Yi Aima Auli Kumbina Sisale ku-moni-takis túmulu lem kapula mola móluye? Yunu ⸤ku-takis⸥ simulú mola naa simulúye? Pulu Yili-ni akilindu ung-mani sirim ung-manele nambulka nimba pelemúye? Nikunu si.” niring.
15 Akiliinga-pe Yesos-ni enini topele-mapele tuli yima molemele mele piliipa kene eninindu nimba mele: “ ‘Yu-ni nimba kis-sipili.’ niku nambimuna na manda leku gólu toku walsikimiliye? ⸤Ku-takis tolemele⸥ ku-mong te kanambu, meku oku sai.” nirim kene 16 enini yu mulurumna te meku oku yu siring.
Kanu-kene Yesos-ni eninindu nimba mele: “Ku-moni ilinga naenga kumbi-kerale kene bili kene molemúye?” nirim. Enini yunundu niku mele: “Rom-Gapman-Yi Aima Auli Kumbina Sisale-nga kumbi-kerale kene bili kene molemú.” niring.
17 Kanu-kene yu-ni eninindu nimba mele: “⸤Ku-monele Sisale-nga⸥ akiliinga Sisale-nga mélema Sisale yunu siku, Pulu Yili-nga mélema Pulu Yili yunu sai.” nirim.
Yu-ni aku-sipa ⸤aima sumbi-sipa⸥ nirim mele akili piliiku kene ⸤‘Yu aima piliipa kungnjuli pelemú yili lam.’ niku piliiku kene⸥ numanu pulele liiku munduring.
12:18-27 “Yambu Kolemelema Lomburuku Ola Molku Kene Alsuku Nambi-Tingínje?” Niku Yesos Walsiku Piliiring Temanele
18 ⸤Yi kanuma Yesos kene ku-moni-takis tuli ungele niku pora siring kene⸥ penga Sadusi-yi mare Yesos mulurumna uring. Sadusi-yima enini ‘Pulu Yili-ni kolemele yambuma penga topa naa makinjimba, lomburuku ola naa mulungí.’ niku piliiku muluring talapele. Sadusi-yi akuma oku Yesos walsiku piliiku kene niku mele: 19 “Ung-Bo Tunjuliele, ⸤Pulu Yili-nga ung-manima oliu sirim yi⸥ Moses-ni ⸤“Teai!” nimba⸥ ung-mani sipa kene nimba mele:
“Ambu liimba yi te-ni kangambula naa memba kene
ambale we mulupili yili kolumba kene
yi kanili yunga angin molumbále-ni
yunga ambu-wayele liipa
angin liipa tapunjupa kangambula minjipili.”
nirim aku-sipa nimba bukna turum molemú Ung-Manima 25:5
kanili. 20 ⸤Ung-mani kaniliinga ulu te oliunga yi mare-kene wendu urum mele nu walsipu piliamili.⸥
“Anginipili-yi angere yupuku-guli muluring. Komale ambu liipa kangambula te naa memba kene we kulurum.
21 ⸤Kangambula te naa mulupili we kulurum kene⸥ yunga anginu bulkundele-ni ⸤yunga angin kulurumeliinga kangambula ‘Menjambu.’ nimba⸥ ambu-wayele kelepa liirim. Yunu kangambula te naa-ko menjipa kene yunu we kulurumko.
Yunga angin bulkundele-ni ambu kanili liirimko akiliinga-pe yunu kepe we kulurumko.
22 Aku telsiliiku puku kene yi angere yupuku-guli pali kangambula tilu kepe naa-ko meku kene kolku pora siring kene akeleale kamu we kulurumko.
Penga ambale yunu kulurumko. 23 Akiliinga, kolemele yambuma penga lomburuku ola mulungí kene ambu kanili yi angere yupuku-guli-ni pali ya ma-koleana liiringeliinga ambale yu yi aima naenga min molumbaye?” niring.
24 Yesos-ni eninindu pundu topa nimba mele: “Eni Pulu Yili-nga bukna ung molemúma kene, Pulu Yili-kene tondulu pelemú mele kene, naa piliiku lu liilimeláliinga ⸤yambuma penga tengélendu nikimili mele piliiku sunduku gólu tokomele⸥. 25 Lomburuku ola mulungí yambumanga yima-ni ambu naa liiku, ambuma yi naa puku, aku-siku aima naa tingí. Mulú-koleana angkellama molemele mele aku-siku mulungí. ⸤Angkellama-ni mana-yambuma telemele mele naa telemele kanili.⸥ Aku tingéliinga ⸤‘Eni Pulu Yili-nga ungele piliiku sunduku lawa telemele.’ niker⸥.
26 “Akiliinga-pe ⸤eni Sadusi-yima-ni⸥ ‘Kolemele yambuma lomburuku ola naa mulungí.’ niku piliilimeláliinga ung te niambuko. Moses unji walú tenga ⸤tepi nomba pirim tepéle-ni unjele naa nurum kanupa kene⸥ akuna Pulu Yili-nga ung te wendu omba Moses-ndu ung te nirim temanele eni naa kanuku piliilimiliye? Pulu Yili-ni Moses-ndu nimba mele:
“Na Eprayam kene Aisak kene Jekop kene
eninga Pulu Yili moliu.” nirim. Wendu Uring 3:6
Pulu Yili-nga bukna Moses-ni turum ung molemú akili naa kanuku piliilimiliye? ⸤‘Eninga Pulu Yili mulurundu.’ naa nirim. ‘Eninga Pulu Yili moliu.’ nirim kanili.⸥ 27 Pulu Yili yu kululi yambumanga Pulu Yili mólu; yu kona mululi yambumanga Pulu Yili. Aku-siku ung piliiku sunduku kene eni lu liilimele.” nirim.
12:28-34 Pulu Yili-ni ⸤“Teai.” nimba⸥ Ung-Mani Sirim Ung-Manimanga Tale Olandupaliinga Temanele
28 ⸤Sadusi-yima kene Yesos kene⸥ aku-siku tombulku niku molangi Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliipa ung-bo tunjurum yi te omba enini anju-yandu tombulku niku muluringna omba piliirim. Enini ung mare Yesos-ndu walsiku piliiring ungeliinga yu-ni anju pundu topa nimba kunjurum mele piliipa kene ung-manimanga puluma piliirim yili-ni Yesos-ndu walsipa piliipa kene nimba mele: “Pulu Yili-ni ⸤“Teai!” nimba⸥ ung-mani sirim pelemúmanga pali nambulka ung-manele aima olandupaye?” nirim.
29 Yesos-ni pundu topa nimba mele:
“Ung-mani olandupale i-sipa:
‘Isrel-yambuma, piliai!
Auli Yawe oliunga Pulu Yili yunu mindi
Auli tiluele molemú, te lupa mólu.
30 Eninga numanuma kene,
eninga minima kene,
eninga piliipa kungnjúlima kene,
eninga tonduluma kene,
akuma-ni Auli Yawe eninga Pulu Yili mindi
tondulu munduku numanu monjai.’ Ung-Manima 6:4-5
nimba, ung-mani aima olandupale aku-sipa ⸤nimba⸥ molemú.
31 Ung-mani tale-sipale i-sipa:
‘Eni-enini lupa-lupa numanu monjuku
eninga kangiele eni-enini
kondu kolku nokolemele mele
aku-sikuko pulu lelemú yambuma
numanu monjuku nokuku molangi.’ LLipai 19:18
nimba molemú. Ung-mani akuselenga olakundu te aima naa molemú, mólu.” nirim.
32 ⸤Yesos-ni aku-sipa nirim piliipa kene⸥ yili-ni yunundu nimba mele: “Ung-Bo Tunjuliele, kapula nikinele. Nu-ni nikunu mele: “Pulu Yili tiluele mindi molemú. We te lupa naa molemú. Yu-yunu mindi molemú.” nikinele aima sika nikinu.
33 ‘Yunu numanu munjingíndu
eninga numanuma kene,
eninga piliipa kungnjúlima kene,
eninga tonduluma kene,
akuma-ni ⸤Auliele eninga Pulu Yili⸥ mindi
tondulu munduku numanu monjai.’
nimba molemú ung-manele kene
‘Eni-eninga kangima eni-enini kondu kolemele mele
yambu pulu lelemúma aku-siku kondu kolangi.’
nimba molemú ung-manele kene, ung-mani akusele temulú kene olandupa; Pulu Yili kungma kene mélema popu topu kalupu “Ili nu siker.” nilimulu akili mania-kilia.” nirim.
34 Yu-ni pundu topa nimba kunjurum mele akili piliipa kene Yesos-ni yunundu nimba mele: “Nu numanu piliikunu molláliinga Pulu Yili-ni yi nuim king molupa nokulemú yambu-talapena sukundu nondupa puni tekenu lem.” nirim.
Kanu-kene ⸤Yesos-ndu walsiku piliiring ungma pali yu-ni pundu topa anju nimba kunjurum piliiku kene⸥ alsuku yunu ung te walsiku piliingéliinga pipili kolku mundu-mong teku kene naa walsiring.
12:35-37 Yesos-ni “Yi-nuim Kraisele Naenga Málaleye?” Nimba Walsurum Temanele
35 Yesos ⸤Pulu Yili popu toku kaluring⸥ lku-tembolluna sukundu yambuma ung-bo tonjupa mani sipa mulurum. Mani sipa molupa kene ung te nimba mele: “Pulu Yili-nga ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tunjuli yima-ni niku mele: “Pulu Yili-ni “Enini nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.” nimba ui makó turum yi-nuim Kraisele ⸤yi nuim king⸥ Depit-ni kalupa liimba yili molumba.” nilimele akili nambimuna “Yunu Depit-ni kalupa liimba yili molumba.” nilimeleye? 36 ⸤Aku-siku nilimele yima-ni⸥ Depit yu-ni yunu ⸤yi kanilindu nirim mele naa piliilimilinje.⸥ Mini Kake Tiliele Depit-nga numanuna mulurum kene Depit yu-ni ⸤yi Kraisele molumba mele⸥ nimba mele:
“Auli ⸤Pulu Yi Yawe-ni⸥
nanga Auliele-ndu nimba mele:
“ ‘Nunga ele-túma nu-ni nokani.’ nimbu,
pe enini topu mania mundunjumbu akiliinga
isili-ui nu ⸤na kene wasie tapú topulu
yi-nuimsele molupulu mélema nokambili⸥
nanga ki-bokundu oku molui.” nirim.” Konana 110:1
nimba Depit-ni nirim kanili. 37 Depit-ni ⸤yi-nuim Kraisele⸥ yunundu “Nu nanga Auliele.” nirim. Pe eni “Yunu Depit-ni kalupa liimba yili ⸤mindi⸥ molumba.” nambi-siku piliiku kene nilimeleye?” nirim.
We-yambu pulele máku toku muluringma Yesos-ni nirim ungma piliiku kene numanu lakuku siku piliiku muluring.
12:38-40 Ung-Manima Piliiku Ung-Bo Tonjuku Mani Siring Yima-ni Teku Kis-Siring Ulumanga Ung Te
38 Yesos-ni ung-bo tonjupa mani sipa molupa kene ⸤lip-lipi topa⸥ ung te nimba mele:
“Eni Pulu Yili-ni ⸤“Teai!” nimba sirim⸥ ung-manimanga puluma piliiku ung-bo tunjuli yima mimi-siku kanuku ⸤enini telemele mele manda leku naa teku⸥ molai. ⸤‘Yambuma-ni oliu kanuku “Yi kaíma” niangi.’ niku⸥ yi kanuma-ni wale-pakuli aima sulu kaíma, ⸤yi-nuimima pakolemele mele,⸥ pakuku andolemele. Yambuma máku toku molemele koleamanga mong-keng leku andungí kene ‘We-yambuma-ni oliu kape niangi.’ niku piliiku kene numanu silsiliiku anduku molemeleko. 39 Yambuma máku toku Pulu Yili-nga ungele piliilimili lkumanga lkundu puku kene mania mulungíndu yi aulima molemele polu kaí akuna kumbina puku polu akuna numanu siku molemeleko. Yambuma-ni langi noku yambumandu “Wasie namili wai.” nilimele kene yi kanuma oku kene yi-aulimanga polu-kumbina ‘oliu molamili.’ niku numanu siku molemeleko.
40 “Yima kolemele kene enini yi kanumanga ambu-wayema toku makuruku munduku kene lkuma ‘Oliunga’ niku we liilimele. Pulu Yili-kene popu toku ung ningíndu niku sulu munduku gólu toku nilimele. Pulu Yili-ni we-yambuma ulu-pulu-kis telemeláliinga enini sika “Mindili nangi.” nimbá akiliinga-pe ya yi nikeruma-ni ulu akuma telemeláliinga Pulu Yili-ni yi akuma “Mindili aima lakuku nangi.” nimbá.” nirim.
12:41-44 Ambu-Waye Korupa Te-ni Lku-Tembolluna Ku-Moni Mundurum Temanele
41 Yesos ⸤Pulu Yili popu toku kaluring lku-temboll⸥ keri-puluna lku-tembolluna sukundu kongun tingí ku-monima munduring mingina nondupa mania molupa kene yambu pulele-ni mingi akuna ku-moni oku munduring mele akili kanupa mulurum. Kanupa mulurum kene yambu kamakoma-ni ku-moni pulele oku munduring kanurum. 42 ⸤Aku-sipa kanupa mulurum kene⸥ ambu-waye aima korupa te omba yunga ku-kululi tale mindi mundurum. Ku-kululi kanusele liipa tere lepa ku-moni aima koltale mele mundurum.
43 ⸤Ambu-wayele-ni aku-sipa tirim kanupa kene⸥ Yesos-ni yu lumbili andúlima walsipa “Wai.” nimba kene eninindu nimba mele: “Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Andi ambu-waye korupale yu-ni ku-moni mundukumele aima ola-kilia mele mundukum, ku-moni we mundukumili yambuma mania-kilia mele.” niker. 44 Enini ku-moni pulele nosulimelemanga koltale mindi oku mundukumele. Akiliinga-pe ambu-wayele ku-moni te aima naa nosilimú. Yunga ku koltale nusum-sele pali memba omba mundum. Langi nombá kepe te naa nosilimú.” nirim.