1  + o 12:1 Mat 16:6*Hil ngeeyaata lasupin lalaam-ambe sil lapup hôôk taaku, tonde dando lak sil baando baando. Tombe Yesu vu kôôvu yite maanggêêm-aso munggin nambe, “Ham oo ganggin ham nivasa in va sen Palisai-so davun sil alondpayo hôôk vakasin anivasa yuuh amêê-to, ond vaa-jo la nalohvu hil ngeeyaata nambe sen yis la nanggwang balet-ambe nalinj-ato. 2  + o 12:2 Mat 10:26; Luk 8:17*Vakasin pin sen neep vunin-ato ond le naatok naam langaah, yik vakasin pin sen hil akand navu be neep hôôk londpayôô-to ond taamusin hil e lanjak ni pin. 3 Om vakasin pin sen ham oo nando be ham nakaas ak-ato ond hil e gango langaah. Yik vakasin sen ham oo nanêêl hôôk bayêên alôô-to ond hil e lana baale talind-ambe daanêêl na vu omaahonôôn pin.”

4 “Halingg-aso, sa naanêêl vu ham naambe ham-ame anjêênin omaahonôôn in nambe le lanyiis ham anim naavi jimb, in sil-ame lalohvu nambe lambiing vati gaving e. 5 Nganjo sale naanêêl omaaho sen ham oo anjêênin yii-to vu ham e, yik ham anjêênin Anutu, in yite niwêêk lohvu nambe nyiis ham-ambe gaate ham dukana taaku nipaya gaving-ato. Keen, sa naanêêl vu ham naambe ham oo anjêênin Anutuu-ju.

6 “De ham alak ni nambe hil daanggo manak taapêêv namaavaalu lak mone noow yuuh, le Anutu me-ka lingin manak pasiv pasiv-anjuuto ti le. 7  + o 12:7 Luk 12:24; 21:18; Sin 27:34*De ham ond sevin ham alumvalus pin lôôt lung la, om ham-ame anjêênin e, in ham atu Anutu-te va-so savok manak pasiv pasiv-anju pin.”

8 “De sa naanêêl vu ham naambe omaaho ti nambe naanêêl sa haalengg langaah vu hil, ond Omaahonôôn Noow e naanêêl omaaho tii-to haale langaah vu Anutu-te angela-so. 9  + o 12:9 Luk 9:26*Le naambe omaaho ti jak alu in sa vu hil, ond sale anjak alungg in yi vu Anutu-te angela-so. 10  + o 12:10 Mak 3:28-29*De naambe omaaho ti naanêêl vakasin anipaya jak Omaahonôôn Noow, ond Anutu le kawiiy yite nipaya na. Le naambe naanêêl Vavi Vaambuung pale, ond Anutu me-le kawiiy yite nipayaa-ju na le, malis.

11  + o 12:11 Mak 13:11; Luk 21:12-15*“De hil gako ham ana vu yêêv dumb-aso, de vu yêêv gaaman osin yêêv bop-aso vaalu in ham ambiing vakasin, ond ham-ame naham jak-ambe ham naanêêl naambe, ‘Hey e aambiing vakasin naambe tana? Hey e naanêêl vaati?’ 12 Yik Vavi Vaambuung yoo le taato va sen ham naanêêl-ato dôôk busin tii-ju vu ham bulôôt.”

13 Tombe hil alu bopaataa-ju ti nêêl vu Yesu nambe, “Kaputung, onaanêêl vu sa halingg naambe baasuh va yuuh ame sen aamangg-atêêto be bu vaalu vu sa.” 14 Le Yesu nêêl vu nambe, “In vaati? Lati holin sa in nambe sa gango hamate vakasin-ambe sa gatiiy hamate va yuuh ame? Malis.” 15  + o 12:15 1Ti 6:9-10*Tonde Yesu nêêl vu sil nambe, “Ham ganggin ham nivasa, de ham-ame ambiing menôôn in va vaha vaha le, in omaaho sen yite kupak ngeeyaata nando ond kupak-anju me-navu metumin vu yi le.”

16 Tonde Yesu nêêl vakasin pakwesin ti vu sil nambe, “Omaaho kupak dangga ti-te vanôôn ngeeyaata nôôn ak hôôk kulaanôôn, 17 tombe yoo ka vu hôôk lopayo nambe, ‘Peey e saambiing naambe vaati? In sanêêngg bayêên sen sa naasupin sate vanôôn pin nôôn dôôk-ato me-lohvu le.’ 18 Om nêêl nambe, ‘Saambiing naambêênjo le. Sa kawiiy sate bayêên vanôôn-ate pin-ambe sa daav bopaata, tombe mem sa gatung sate vanôôn nôôn pin osin sate kupak ayuuh ame dôôk bayêên-anju. 19 Tonde mem soo le naanêêl vu sa naambe, “Ke, sate va nivasa ngeeyaata nando nohvu ta ngeeyaata lôôt, om peey-anjo sa sawaah-ambe soo mando monangga be monaanum osin sa longgpayo nivasa.” ’ 20 Lemu Anutu nêêl vu omaaho kupak danggaa-ju nambe, ‘Galumkook ma, peey busin-anjo onavu ganggimb, de va pin sen osamu lung la be nandôô-jaato ond lati le gako?” ’

21  + o 12:21 Mat 6:19-20*Tonde Yesu nêêl nambe, “Om yik nambêênja vu hil sen sil oo mondahôôlis silate va nivasa vasa ngeeyaata vu voon-anjôôto, le Anutu nayi sil osin silate va nivasaa-ju nambe me-nôôn keen e.”

22 Yesu nêêl vu yite maanggêêm-aso nambe, “Ham-ame naham jak in vanôôn sen ham angga osin tôômb sen ham anjop in nambe dôôvu ham anim naavii-to le, 23 in yiiy nando metumin ond savok vanôôn, de yaningg naavi ond savok tôômb.

24  + o 12:24 Saam 147:9; Luk 12:7*“Ham akam bu manak e, in manak-ame daalôôh vanôôn e, de me-dasupin vanôôn nôôn e, de silate

pêêt vanôôn-ate ma, lemu Anutu yoo navaat sil. De ham, ond ham haalem bop savok manak-anju, om Anutu le baat ham. 25 Ham ti tana lohvu nambe ka monambu be gakoseey yite busin sen mando voon-anjôôto balu-na daka gaving? Malis. 26 Om sen ham-ame alohvu nambe ham ambiing va daka naambêênja le, ond nambe vaati sen ham naham nalak in tôômb ayuuh amêê-to?

27 “De ham akam bu ngaaola nalup hôôk paahup alo, ond me-dawiing kul bop osin me-davu samu silate tôômb e, lemu sa naanêêl vu ham naambe bôôy Solomon vunak yi lak yite vunakin amengali-ngali pin, le yite vunakin-ame nivasa nambe sen ngaaolaa-ju le. 28 Tonde paahup sen gêên nando de jeey e hil basii-to, ond Anutu yoo navunak, om yoo le ganggin ham savok paahup-anju na, le ham-ame nawii-having niwêêk e. 29 Om ham-ame ambiing mem in va sen ham angga osin ham naanum-ato le, de ham-ame naham jak in e. 30 Va pin-anja hil vaalu sen sil doosin Anutuu-to ond sil oo mondawiing mend in, lemu hamate Mom Anutu yoo lak ham anim lung la nambe ham nativak in va nambêênja. 31 Om yik ham akam oo bu sen Anutu nanggin ham-ato naamunggin, ond mem va pin-anja Anutu le bu vu ham.”

32  + o 12:32 Luk 22:29; Taato 1:6*“Om ham hil daka yuuh-anjo, ham-ame anjêênin e, in hamate Mom Anutu ka vasa lung la nambe ham e andukana mando gaving yii-to. 33  + o 12:33 Luk 18:22*Om ham ambu hamate va pin-ambe hil baanggo, tombe ham ambu mone vu hil sen dativak in va yuuh amêê-to in dôôvu sil, tonde mem ham gako kalong sen me-le biing payaa-to osin nôôn anivasa vasa vu baandoni, in me-le na menama le. In baandonii-ju ond vivak-ame le biliyak va le, de hil hôôndak-ame le lanaam ngaaho in nambe langgôôndak e. 34 In taaku sen gate nôôn anivasa vasa nandôô-to ond galompayo le na vu taakuu-ju.”

35  + o 12:35 Eks 12:11; Mat 25:1-13; 1Pi 1:13*“Ham gavêêh let, tonde ham taalungg kin ak,

36  + o 12:36 Mak 13:33-36*de ham oo mando mem naatum naambe hil sen mondanggin silate yêêv-ato in la vanôôn bop sen vêêh ayuuh moow dalôôh namand-ato, om mondanggin in nambe nom balu-baale vinavi be naateey ond sil gataahin pavis. 37  + o 12:37 Jon 13:4*Om yêêv balup-ambe ji naambe yite hil kul-aso dando mend natum, ond hil kul-asôônju sil e kand vasa. Om sa naanêêl keen vu ham naambe yêêv-anjo yoo le gavêêh tôômb ngaaho nohvu hil kul vaha-so davêêh-ato, tonde naanêêl-ambe yite hil kul-aso gato mando, tonde yoo le monambaat sil. 38 Om yik naambe balup hôôk busin lavuun me balup hôôk heendiisin-ambe ji naambe yite hil kul-aso dando mend natum, ond hil kul-asôônju yoo le kand vasa lôôt.

39  + o 12:39 Mat 24:43-44; 1Tes 5:2*“Ham oo alak ni nambe bayêên mangganaan ti gango banye naambe omaaho hôôndak navu balup hôôk taaku me tii-ju, ond le ganggin nivasa in omaaho hôôndak-ame dukana yite bayêên alo le. 40 Om ham oo samu ham naambêênja, in busin sen ham-ame le kam bu naambe Omaahonôôn Noow navu naam-ato ond le naam pavis.”

41 Pita lingin vu Yesu nambe, “Omaaho Bop, ganêêl vakasin pakwesin-anjo vu hey-anjo yoow, me ganêêl vu hil pin-anju having a?” 42 Tombe Omaaho Bop nêêl nambe, “Kul vaha nivasa osin ka bop ond nawiing kul nambe tana? Yik yite yêêv holin yi be nanggin kul vaha-so vaalu in nambe bu vanôôn vu sil jak busin pin, 43 tonde yite yêêv monana ti be nom gato vu be ji naambe

nawiing yite kul lohvu, ond kul vahaa-jo le ka vasa. 44  + o 12:44 Mat 25:21,23*Sa naanêêl keen vu ham naambe yite yêêv e naanêêl-ambe naatu yêêv in ganggin yite va pin. 45 Le naambe kul vaha yoo ka bu dôôk lopayo naambe yite yêêv oo naahen lôôt, tombe gaveek kul vaha-so moow ayuuh vêêh, de ja osin naanum-ambe mokaatuuh hôôk, 46 tombe busin ti kul vahaa-ju me-ganggin yite yêêv e, le doosin, ond yite yêêv e nom gato, tombe le nyiis kul vahaa-ju be gako nipaya valok-ate, be gaate na taaku nipaya gaving kalêêsin ambu-so.

47  + o 12:47 Jem 4:17*“Va sen yêêv aka vu nambe yite kul vaha biing-ato, ond nambe kul vaha lak ni le me-samu le, de me-biing va nohvu yêêv aka le, ond yite yêêv e gaveek yi lôôt. 48 De naambe kul vaha doosin va sen yite yêêv aka vuu-to, de biing vati paya nohvu yite yêêv gaveek, ond yêêv e gaveek pasivdaka mu. Hil sen Anutu vu kul ngeeyaata vu sil-ato, ond le naanêêl naambe sil ganggin nivasa, de hil lavu kul ngeeyaata vu omaaho ti in nambe ganggin, ond yik sil e daanêêl naambe yoo ganggin nivasa lôôt.”

49 Tonde Yesu nêêl nambe, “Sa laam in nambe gaate kin nanjip voon, tombe soo aawiingin lôôt nambe kin-anjo yoo naatum pavis. 50  + o 12:50 Mak 10:38-39; Mat 26:38; Jon 12:27*De nivaane sen navu naatokak saa-to naahen neep, tombe sa longgpayo nimeen lôôt, om saawiingin nambe jung na le mem. 51 Hamambe sa laam in aambu mamaal vu voon a? Malis lôôt, sa naanêêl vu ham e, sa laam atombe hil daasuh sil in sa. 52 Om gêên-anjo de vu taamusin gaving, ond hil namaavaalu dando lak bayêên ti, ond sil e baasuh sil na yuuh, tombe yaal alondpayo le na ango, tonde yuuh alondpayo le na ango. 53  + o 12:53 Mai 7:6*Tonde sil e baasuh sil-ambe mangganaan alopayo na ango, de noow alopayo na ango, tonde tangganaan alopayo na ango, de nowaavêêh alopayo na ango, tonde yenaavêêh moos alopayo na ango, de yenaavêêh bôôy alopayo na ango.”

54 Tonde sim Yesu nêêl vu hil alu bopaataa-ju nambe, “Ham nahe nambe bayiimb ahengook nando hoong-anju, tombe ham nanêêl nambe luk navu gatolak, tombe yik luk natolak keen. 55 Tonde ham nahe nambe vavi valup ond ham nanêêl nambe taaku navu galevang, tombe yik nalevang keen lohvuu-ja. 56 Ham oo natee ham ak. Ham navu sahi lak va voon osin bayiimb ayuuh ame baandoni be lohvu, lemu va sen gêên Anutu nawiing hôôk ham amem-anjo, le nambe tana sen ham-ame alohvu nambe anjak ni le?”

57 “Nambe vaati sen ham-ame navu sahi va sen nivalok-ato be nawiing e? 58 De omaaho ti gako hong-ambe mana in gambiing vakasin, ond osamu vakasin vu omaahôô-ju pavis vu mopaatôôv. Le naambe nama, ond le daandiiy hong na vu yêêv sen nango vakasin-ato, be yêêv-anju

bu hong dukana ahevaavu nama, tombe ahevaavu gatung hong dukana kalaambus. 59 Om sa naanêêl keen vu hong naambe game le ganom pavis e, de omandôô-ju be gambu dôôk omaahôô-jute nyevahaan pin lôôt e mem.”