Sabati kaniyona ede kaiyawasi mayadaina. Huya bagubagunana unai Yaubada tanoubu ta ye ginauli mayadai haligigi-kesega udiyedi, na mayadai hehaligigi-labuina ye hetabuyei na hesana ye tole Sabati (Genese 2:2-3, Esodo 16:23-26 yo 20:10). Iya ede yoda Satade. Unai Dius Satade se hetabuyei yo unai se tapwalolo. Satade meta wiki kesega mayadaina gehegehena.

Sabati unai, Dius tamowaidi meta nige gonowana se paisowa. Nige gonowana se kadau, na keda kubwakubwana mo se lau, doha 1.2 kilomita. Yo laugagayo hekadiyo hinage se miyawatanidi (Maleko 2:24, Luka 13:14).

Kabinonoha mayadaina unai se kabinonoha Sabati hesabana (Maleko 15:42-43). Mayadaina ne meta yoda Palaide ye lau mahana ye dui. Na Sabati hekasisina ne ye hetubu Palaide mahana ye dui, na ye lau ee Satade mahana ye dui (Maleko 1:32, 16:1). Muliyena kabo gonowana se paisowaꞌuyo.

Teina huya ta ekalesiya se bado mayadai Sande (Sunday) se hetabuyei yo unai se tapwalolo, matawuwuna ede sabati kesega mayadaina bagubagunana unai Yaubada Yesu ye hetoloꞌuyoi (Mataiyo 28:1, Maleko 16:1, Luka 24:1, Yowane 20:1). Kalinadaena mayadaina ne ta katai Sabati, iyamo teina nige Dius yodi Sabati. Na ekalesiya hekadi yodi huyakaiyawasi yo tapwalolo mayadaina se ginaginauli Sabati unai, iya ede yoda Satade. Mayadai hekasisidi hedehededena hekadi meta Loma 14:5-6, Kolose 2:16-17, yo 1 Kolinito 10:31-33 udiyedi.

Sadusiya meta Dius kadi boda hesau. Luwadiyena se bado siya Dius babadadiyao yo Sunedeli kadi tamowai (Apostolo 23:6). Huyana Sunedeli Yesu se hekasa meta taukaitalasam saesaena hinage Sadusiya kadi boda hesau (Apostolo 5:17).

Sadusiya se tolobayao Yaubada yona laugagayo bukadiyao haligigi udiyedi (Genese ye lau Dutelonomi) na Paliseya yodi hededehemasalaha bukadiyao se subudi. Se kawamamohoi meta tamowai huyana ye boita meta yaluwana hinage kana siga, na tamowai nige gonowana ye toloꞌuyo (Mataiyo 22:23), unai taba nige Yaubada tauboiboita ye hekasadi o ye hekilainodi. Hinage se hedede meta taba nige anelu o yaluyaluwa. Yo se wane, Yaubada taba nige saha hesau ye ginauli tanoubu maudoina yo basileiya udoiꞌudoi udiyedi. Unai ede yodi nuwatu ye lau tanoubu ta unai na tanuwaga gigibwalidi se henuwakaliliyeidi.

Sadusiya tamowaidi Yesu se hewaiunu (Maleko 11:18, Luka 19:47), na Pentekosi mulina ne unai kabo hinage ekalesiya bodadi se hewaiunudi na se hekamkamnadi (Apostolo 4:1-3, 5:17-18).

Saiyona (kalina Dimdim unai ta wane, Zion) meta kuduli hesau Isalaela tanona unai yo Isalaela yodi Yaubada yona kabamiya kudulina, na temenai Numa Tabuna se ginauli. Saiyona kudulina saena meta 610 mita, na dedekana ne unai hinage kuduli se bado.

Wasawasa Dawida yona huyaena yo mulinaena, kuduli Saiyona unai magai lakilakina Yelusalema se kabi. Unai Saiyona meta Yelusalema hesana hesau.

Isalaela tamowaidiyao kalidiyena, hesa Saiyona kataina ye hemala yodi kabagwauyala, matawuwuna Yaubada yona kabamiya, yo hinage yona hededehesunuma wasawasa Dawida unai se nuwatuidi meta kana isimulita hesau kabo tanoubu maudoina ye tanuwagai. Tenem huyana ne unai kabo Isalaela hesana ye saekalili tamowai maudoidi udiyedi, na maudoidi ne se laoma Saiyoni unai Yaubada se tabaꞌohui (Aisaiya 2:2-4)

Salpa meta weku yogeyogena gonowana ye kalasi, na kaiwana ne ye gigibwalikalili. Unai salpa kalakalasina meta Yaubada yona hekilaino heyaheyasonina (Luka 17:29, Hemasalaha 14:10, 21:8). Ena ye solusolu waila unai kabo panena ye yababakalili, doha pou ye pwasako bohana.

Samaliya meta Yesu yona huyaena iya tano hesau Yudeya yo Galili tehadi duwaduwalidi. Samaliya unai taumiya siya nige Dius na teha udoiꞌudoi tamowaidi. Bagubaguna tano ne meta Isalaela bodadi saudoudoi yodi tano. Bolimai 721 bc, Asiliya yodi wasawasa Salagona yodi magai saesaena Samaliya ye hetatagwaligwali na tamowaidi ye laedi Asiliya tanona unai, na kabo teha hekadiyo tamowaidi ye haidi ye hemiyadi Samaliya tanona unai. Huyana se laoma meta Dius yodi Yaubada tabaꞌohuina se hai yodi, iyamo yodi tabaꞌohu kabikabidi beyabeyadi hinage sola se ginaginaulidi. Yesu yona huyaena, Dius tamowaidi Samaliya tamowaidi se kitadobidobiyeidi, na hesa “Samaliya tamowaina” ye hemala hededeheyababa kalidiyena (Yowane 8:48). Hinage yodi kadau udiyedi Samaliya tanona se kaihalei. Iyamo Yesu Samaliya tanona ye tauduwaduwali (Luka 9:51-52) yo Samaliya waihiuna kana keyaka unai waila ye numa yo maiyana se hedede (Yowane 4:1-26). Na Dius tamowaidi se hedede meta Samaliya kadi keyaka yo gaeba se bida. Yesu hinage Samaliya tamowaina katekatekamkamnana heyaheyasonina ye hasili, bena Dius tamowaina hesau yona kabakita (Luka 10:25-37).

Satani meta anelu hesau Yaubada ye laukwatakwataei ede ye hemala anelu yabayababana na galewa unai Yaubada iya ye hepesa. Na iya meta demoni o yaluwa yabayababadi kadi tanuwaga. Hesa ta kalina Hebelu, na kaniyona ede waiunu. Hesana hekadi ede Belesebulu yo Beliyela, yo hedehededena hekadi ede diyabolo yo tauyababa.

Selapim meta anelu kao hesau. Siya pepedi haligigi-kesega na kadi paisowa meta yababa se gabugabaei (Aisaiya 6:2,6). Hesa Selapim meta kalina Hebelu, na wuwuna meta yodi hedehedede salap, kaniyona ede, ye kalasi. Hedehedede salap hinage se tole mwata kaikaikalasidi udiyedi (Numela 21:6,8, Dutelonomi 8:15, Aisaiya 14:29, 30:6).

Selubim meta anelu kao hesau, na kadi kao se hemasalahadi meta doha tamowai na ma pepedi yo kaedi yo hinage nimadi. Na siya yodi paisowa ede Yaubada yona kabamiya magaidi se kitakitahetetedi, doha Edena koyana (Genese 3:24) yo Talam Keisina sibugana, iya hesana ede Yaubada Yona Kabinamwa Kabatulina (Esodo 25:18-22, Hebelu 9:5). Yo Solomona Numa Tabuna bilina tabukalikalilina unai hinage Selubim koitaudi ye hetolodi (1 Kin 6:24). Na Selubim kewadiyena meta Yaubada yona kabamiya (Same 80:1, Aisaiya 37:16, Hesekiyela 9:3 yo 10:1-22).

Sentuliyo meta Loma yodi tauꞌiyala badodi 100 taubagunaidi (Apostolo 10:1). Buka unai hesa hesau hinage ta hepaisowa, iya ede iyala taubagunaena tamowaina.

Sisa: Loma yodi wasawasa saesaedi se kataidi ede Sisa, doha Sisa Agastasi (Luka 2:1) yo Sisa Taibiliyasi yo Sisa Nelo.

Sodoma yo Gomola meta magai lakilakidi labui Yaubada ye hekilainodi se kalasigehe yodi laulau yabayababadi debadiyena. Unai hedehedede ta meta tamowai yabayababakalilidi ye heyaheyasoniyeidi. Sodoma yo Gomola wasadi ku hasili Genese 18:15—19:29 unai.

Sunago meta Dius yodi kabakoikoigogo numana. Hesa ta kalina Giliki unai ta hai. Huyana Babiloni yodi tauꞌiyala Yudeya tamowaidiyao se woyalaedi Babiloni meta Dius wa se hetubu yodi kabakoikoigogo numadi se ginaulidi, na hesadi ede sunago. Sunago udiyedi se tapwatapwalolo, yo natudiyao se hesikuludi kalinadi Hebelu yo Mose yona laugagayo udiyedi, yo hinage koigogo udoiꞌudoi se ginaulidi numa wa udiyedi. Yodi huyamiya Babiloni unai ye gehe na se uyo Yudeya, meta Yelusalema unai nige Numa Tabuna. Unai yodi sunago se ginaulidi yodi kabakoikoigogo numadi, magai udoiꞌudoi udiyedi. Na nige Isalaela tanona ye bom mo unai, na teha maudoina haedi Dius tamowaidi se lau udiyedi se miya.

Sunedeli meta Dius yodi tauloina bodadi saesaekalilina. Dimdim unai se wane Sanhedrin, na Buka Suau unai se wane Sunederi. Boda wa kadi tanuwaga meta taukaitalasam saesaena. Na Sunedeli tamowaina meta boda haiyona, siya ede (1) taukaitalasam tauwoyaidi, (2) tamowai lakilakidi, yo (3) laugagayo taulauhekataena. Teina boda ta luwadi ne unai meta tautolo badodi 71. Siya Dius yodi pilipili tauhedudulaidi. Doha ta wane, huyana taba hesau ye tolo na ye lauhekata, siya kabo se hekasa meta yona lauhekata ne ye namwa o ye yababa. Yo huya hekadi Loma yodi gabana gigibwali ye moseidi bena laulau yababadi hekadiyo tauginaulidi se helauhetaladi, doha taukaiwahali yo tauhaikabi. Iyamo nige gonowana yababa tauginaulidi se unuheboitadi (Yowane 18:31). Yelusalema unai yodi kabakoikoigogo numana hesau, meta ta hedede ede, Sunedeli numana.