4
Ehdide körsitilgen imtiyazlar — Musa sözini dawam qilidu
1 — Emdi, i Israil, men silerge ögitidighan mushu belgilimilerge hem hökümlerge qulaq sélinglar; ulargha emel qilsanglar hayatliq tapisiler we shundaqla ata-bowiliringlarning Xudasi Perwerdigar silerge teqsim qilidighan zémin’gha kirip uni igileysiler. ■ Law. 19:37; 20:8; 22:31 2 Men silerge tapshuridighan Perwerdigar Xudayinglarning mushu emrlirige emel qilishinglar üchün, men silerge emr qilghan sözge héchnémini qoshmanglar hemde uningdin héchnémini chiqiriwetmenglar. ■ Qan. 13:1; Pend. 30:6; Weh. 22:18
3 Siler öz közlirnglar bilen Perwerdigarning Baal-Péorning tüpeylidin qilghan ishlirini körgensiler; chünki Baal-Péorgha egeshkenlerning hemmisini Perwerdigar Xudayinglar aranglardin yoqatti; □ «Baal-Péor» — bir xil but. «Chöl.» 25-babni körüng. «Perwerdigarning Baal-Péorning tüpeylidin qilghan ishlirini körgensiler» — «Chöl.» 25-babni körüng. ■ Chöl. 25:4; Ye. 22:17 4 Lékin Perwerdigar Xudayinglargha ching baghlan’ghanlardin herbiringlar bügün’ge qeder hayat turuwatisiler.
5 Mana, men Perwerdigar Xudayim manga emr qilghandek, kirip igileydighan zéminda turghanda ulargha emel qilsun dep silerge belgilime hem hökümlerni ögettim. 6 Siler ularni ching tutup emel qilinglar; chünki shundaq qilsanglar bu hökümlerning hemmisini anglighan xelqlerning köz aldida silerning dana we yorutulghan bir xelq ikenlikinglar ispatlinidu; ular derweqe: «Bu ulugh el derheqiqet dana hem yorutulghan bir xelq iken» — deydu. 7 Chünki Perwerdigar Xudayimizning bizning Uninggha nida qilghan herbir tileklirimizde bizge yéqin turghinidek, özige yéqin turghan bir Xudasi bolghan bizge oxshash bashqa bir ulugh el barmu? ■ Qan. 26:19 8 Men aldinglargha qoyghan mushu pütkül qanundikidek adil belgilimiler hem hökümlerge ige bolghan silerdek bashqa bir ulugh el barmu?
Horebtiki ehde toghruluq eslitip-agahlandurush
9 Öz közünglar bilen körgen ishlarni untumasliqinglar, hetta ömrünglarning barliq künliride qelbinglardin chiqarmasliqinglar üchün özünglargha éhtiyat qilinglar we ixlasliq bilen qelbinglarni ézishtin saqlanglar; shuningdek siler körgininglarni baliliringlargha we baliliringlarning balilirigha yetküzünglar; ■ Qan. 6:7; 11:19 10 Siler Horeb téghida Perwerdigar Xudayinglarning aldida turghan küni Perwerdigar manga: «Xelqni Méning sözlirimni anglishi üchün yénimgha yighqin; shuning bilen ular sözlirimni öginip, yer yüzidiki barliq künliride Mendin eyminidu we balilirigha ögitidu» — dégenidi. 11 Siler yéqin kélip taghning tüwide turdunglar; bu taghning oti asmanlarning baghrighiche köyüp yetti, hemde qarangghuluq, bulutlar we sür taghni qaplidi; ■ Mis. 19:18 12 Perwerdigar otning otturisidin silerge söz qildi; siler sözlerning sadasini anglidinglar, lékin héch shekilni körmidinglar; siler peqet bir awazni anglidinglar. 13 We U shu chaghda silerge emr qilghan ehdisini, yeni «on emr»ni ayan qildi we ularni ikki tash taxtay üstige pütti. □ «on emr» — ibraniy tilida «on söz». 14 We shu chaghda Perwerdigar manga emr qilip, siler deryadin ötüp igileydighan zéminda ularni ulargha emel qilishinglar üchün silerge belgilimiler hem hökümlerni ögitishni tapilidi.
15 Özünglargha nahayiti éhtiyat qilinglarki (chünki Perwerdigar Horeb téghida ot otturisidin silerge söz qilghanda héchqandaq shekilni körmigensiler), 16-18 özünglarni bulghap, meyli erkek yaki ayal süritide, meyli yer yüzidiki herqandaq haywan yaki asmanda uchidighan herqandaq qush bolsun, meyli yer yüzide herqandaq ömiligüchi haywan yaki yer astidiki sulardiki herqandaq béliq bolsun, ularning süritide héchqandaq shekil-qiyapettiki oyma butni özünglar üchün yasimanglar, 19 yaki shuningdek, béshinglarni kötürüp asmanlargha qarap, quyash, ay, yultuzlar, yeni pütkül samawi qoshunni körüp, könglünglar mayil bolup ulargha bash égip qulluqigha kirmenglar; chünki Perwerdigar Xudayinglar bularni pütkül asman astidiki barliq xelqler üchün orunlashturghan. □ «Perwerdigar Xudayinglar bularni pütkül asman astidiki barliq xelqler üchün orunlashturghan» — «samawi qoshun» dégen söz (1) kün, ay we nurghunlighan yultuzlarni; (2) bular bilen munasiwetlik perishtiler yaki asmandiki rohiy küchlerni körsitidu. Tewrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning perishtiler we belkim asmandiki yaman küchler bilenmu munasiwiti bar («Zeb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Weh.» 12:4ni körüng).
Bu ayettiki uchurgha qarighanda Xuda (1) kün, ay we yultuzlarni pütkül insaniyetning menpeeti (yer yüzidikilerge nur we tept bérish, yoluchilar üchün yönilishni körsitip bérish qatarliq)ni közlep yaratti; (2) ular bilen munasiwetlik bolghan samawi küchler Xudagha xas bendilerning xizmitide bolushqa teyyar turidu («Ibr.» 1:14ni körüng); (3) Xuda Özige xas bendiliridin (mushu yerde Israildin) xewer alghanda peqet perishtiler arqiliq yardemlishipla qalmay, belki özi shexsen halini soraydu. 20 Lékin silerni bolsa Perwerdigar Öz mirasi bolghan bir xelq bolushunglar üchün «tömür tawlash xumdani»din, yeni Misirdin élip chiqti. ■ Mis. 19:5 21 Lékin Perwerdigar silerning wejenglardin manga ghezeplinip, Perwerdigar Xudayinglar silerge miras bolush üchün ata qilidighan yaxshi zémin toghrisida: — «Sen shu yerge kirishke Iordan deryasidin ötmeysen» dep qesem qildi. ■ Qan. 1:37; 3:26; 31:2; 34:4 22 Shunga men mushu zéminda ölüshüm muqerrer; Iordan deryasidin ötmeymen; biraq siler bolsanglar uningdin ötüp shu yaxshi zéminni igileysiler.
Bu ayettiki uchurgha qarighanda Xuda (1) kün, ay we yultuzlarni pütkül insaniyetning menpeeti (yer yüzidikilerge nur we tept bérish, yoluchilar üchün yönilishni körsitip bérish qatarliq)ni közlep yaratti; (2) ular bilen munasiwetlik bolghan samawi küchler Xudagha xas bendilerning xizmitide bolushqa teyyar turidu («Ibr.» 1:14ni körüng); (3) Xuda Özige xas bendiliridin (mushu yerde Israildin) xewer alghanda peqet perishtiler arqiliq yardemlishipla qalmay, belki özi shexsen halini soraydu. 20 Lékin silerni bolsa Perwerdigar Öz mirasi bolghan bir xelq bolushunglar üchün «tömür tawlash xumdani»din, yeni Misirdin élip chiqti. ■ Mis. 19:5 21 Lékin Perwerdigar silerning wejenglardin manga ghezeplinip, Perwerdigar Xudayinglar silerge miras bolush üchün ata qilidighan yaxshi zémin toghrisida: — «Sen shu yerge kirishke Iordan deryasidin ötmeysen» dep qesem qildi. ■ Qan. 1:37; 3:26; 31:2; 34:4 22 Shunga men mushu zéminda ölüshüm muqerrer; Iordan deryasidin ötmeymen; biraq siler bolsanglar uningdin ötüp shu yaxshi zéminni igileysiler.
23 Perwerdigar Xudayinglarning siler bilen tüzgen ehdisini untumasliqinglar, shundaqla özünglar üchün Perwerdigar Xudayinglar silerge men’i qilghan oyma butni yaki herqandaq nersining shekil-qiyapitini yasimasliqinglar üchün özünglargha hézi bolunglar. 24 Chünki Perwerdigar Xudayinglar hemmini yutquchi bir ot, wapasizliqqa heset qilghuchi bir Xudadur.□ «Perwerdigar Xudayinglar ... wapasizliqqa heset qilghuchi bir Xudadur» — mushu «heset» Israilning Xudasigha emes, belki türlük yirginchlik butlargha ibadet qilghanliqigha qarap Muqeddes Rohning «ibadet peqet Xudaghila mensup bolush kérek» dep butlargha yaki butlarning keynide turuwatqan jin-sheytanlargha we ularning wekili bolghan saxta peyghemberlerge bolghan hesitini körsitidu. Bu téma toghruluq «kirish söz»imiznimu körüng. ■ Mis. 20:5; 34:14; Qan. 5:9; 6:15; 9:3; Ibr.12:29
Ehdidin yénishning aqiwiti we uninggha itaet qilishning berikiti
25 Siler perzentler, perzentinglarning perzentlirini körüp, zéminda uzaq waqit turghandin kéyin, birxil shekil-qiyapette bolghan oyma butni yasighan, shuningdek Perwerdigar Xudayinglarni renjitip uning neziride rezil bolghanni qilip özünglarni bulghighan bolsanglar, 26 men asman-zéminni üstünglargha guwahchi bolushqa chaqirimen, siler Iordan deryasidin ötüp, igileydighan shu zémindin tézla pütünley yoq qilinisiler; silerning uningda yashighan künliringlar uzun bolmaydu, siler belki uningdin pütünley yoq qilinisiler. 27 Perwerdigar silerni barliq xelqler arisigha tarqitidu, Perwerdigarning silerni heydishi bilen siler shu eller arisida kichik bir qalduq bolisiler. ■ Qan. 28:62,64 28 Siler shu yerlerde turup yaghachtin yaki tashtin yasalghan, ne körelmeydighan, ne angliyalmaydighan, ne yémeydighan, ne puralmaydighan, peqet insanning qolining yasighini bolghan ilahlarning qulluqida bolisiler. ■ Zeb. 115:4-7; 135:15-17 29 Siler shu yerlerde Perwerdigar Xudayinglarni izdeysiler; pütün qelbinglar we pütün jéninglar bilen uni izdisenglar, uni tapisiler. 30 Siler éghir azab-oqubet tartqininglarda, bu ishlarning hemmisi béshinglargha chüshkende, siler Perwerdigar Xudayinglargha yénip kélisiler we uning awazigha qulaq salisiler. 31 Chünki Perwerdigar Xudayinglar rehimdil bir Xudadur; U silerni tashliwetmeydu, ne halak qilmaydu, ne ata-bowiliringlar bilen qesem ichip tüzgen ehdisini héch untumaydu.
32 Emdi, silerdin ilgiri, Xuda insanni yer yüzide yaratqan künidin tartip ötken künler toghruluq sürüshte qilinglar, shundaqla asmanlarning bir chétidin yene bir chétigiche sürüshte qilinglarki, mushuninggha oxshash ulugh bir ish bolup baqqanmu? Uninggha oxshash bir ishni anglap baqqanmu? 33 Silerge oxshash, Xudaning ot ichidin chiqqan awazini anglap tirik qalghan bashqa bir xelq barmu?
34 Perwerdigar Xudayinglar köz aldinglarda siler üchün Misir zéminida qilghanliridek, qiyin sinaqlar bilen, möjizilik alametler bilen, karametler bilen, urush bilen, küchlük qol hem uzitilghan bilek bilen we dehshetlik wehimiler bilen silerdin bashqa bir xelqni yat bir elning arisidin chiqirip Özige xas qilish üchün kélip urunup baqqanmu? □ «...kélip urunup baqqanmu?» — «kélip» dégen söz Xudaning xelqini qutquzush üchün Özi shexsen kelgenlikini körsitidu. «...dehshetlik wehimiler bilen silerdin bashqa bir xelqni ... Özige xas qilish üchün kélip urunup baqqanmu?» — bashqa birxil terjimisi: «....dehshetlik wehimiler bilen bashqa bir xelqni... özige xas qilishi üchün kélip urunup baqqan bir ilah barmu?». 35 Perwerdigarla Xudadur, uningdin bashqa birsi yoqtur, dep bilishinglar üchün siler bu ulugh ishlarni körüshke muyesser qilin’ghansiler. ■ Qan. 32:39; Yesh. 45:5,18,22; Mar.12:29,32 36 Silerge telim bérish üchün U asmanlardin silerge Öz awazini anglatti; U yer yüzide Özining ulugh otini körsetti; siler shu otning otturisidinmu uning awazini anglidinglar.
37 Uning üstige, ata-bowiliringlargha baghlighan muhebbiti tüpeylidin hemde ularning kéyinki ewladlirini tallighanliqi üchün, U silerni Misirdin shexsen Özi zor qudriti bilen qutquzup chiqardi; □ «ularning kéyinki ewladlirini» — ibraniy tilida «uning kéyinki neslini». «shexsen Özi» — ibraniy tilida «Özining yüzi bilen». ■ Mis. 13:3,9,14 38 U shuningdek silerning aldinglardin özünglardin köp we küchlük bolghan ellerni zéminidin heydep, silerni uninggha kirgüzüp, uni bügünki kündikidek silerge miras qilish üchünmu shundaq qilghandur. 39 Shunga bügün shuni bilip qoyunglarki we könglünglarni shuninggha bölünglarki, Perwerdigar yuqiridiki asmanlarda bolsun, astidiki yer-zéminda bolsun Xudadur; Uningdin bashqa héchbiri yoqtur. 40 Shuningdek silerning we kéyinki balilar-ewladliringlarning ehwali yaxshi bolush üchün, Perwerdigar Xudayinglar silerge ata qilidighan zéminda künliringlarni uzun, hetta menggülük qilish üchün men bügünki künde silerge tapilawatqan Uning belgilimiliri we emrlirini tutunglar».
Musa peyghember «panahliq sheher»lerni ayrip békitidu •••• Tepsilatliri «Chöl.» 35:6-34de körsitilidu
41 Andin Musa Iordan deryasining sherqiy teripide üch sheherni ayrip békitti; ■ Chöl. 35:6,14 42 meqsiti, héchqandaq öch-adawiti bolmay, tasadipiy qoshnisini öltürüp qoysa, öltürgen kishi shu yerlerge, yeni shu sheherlerdin birige qéchip bérip aman-ésen qélishtin ibaret idi. 43 Bu sheherler bolsa: — Rubenlerning zéminidin chöl-bayawandiki Bezer, Gadlarning zéminidin Giléadtiki Ramot, Manassehlerning zéminidin Bashandiki Golandin ibaret idi.■ Ye. 20:8
Ehdining qayta jakarlinishi
44 Musa Israillarning aldigha qoyghan qanun mana töwendikidek: —
45 (bular bolsa Israillar Misirdin chiqqanda Musa peyghember ulargha jakarlighan agah-guwahlar, belgilimiler hem hökümlerdur; 46 Musa we Israillar Misirdin chiqqanda Amoriylarning Heshbon shehiride turushluq padishahi Sihonni öltürgenidi; Musa bu emrlerni Sihonning zéminida, Iordan deryasining sherq teripide, Beyt-Péorning udulidiki wadida Israillargha jakarlighan. □ «sherq teripide» — ibraniy tilida «bu teripide». ■ Chöl. 21:24; Qan. 1:4 47 Shu chaghda Israillar Sihonning we Bashanning padishahi Ogning zéminini, yeni Iordan deryasining kün pétish teripidiki Amoriylarning ikki padishahining zémininimu igiligenidi; ■ Chöl. 21:33; Qan. 3:3 48 ularning zémini Arnon deryasining qirghiqidiki Aroerdin tartip Sion (yeni Hermon) téghighiche, 49 shundaqla Iordan deryasining sherq teripidiki pütkül Arabah tüzlengliki we Pisgah téghining baghrigha jaylashqan «Tüzlengliktiki déngiz»ghiche idi).□ «Tüzlengliktiki déngiz» — mushu yerde «Ölük Déngiz»ni körsitidu.
■4:1 Law. 19:37; 20:8; 22:31
■4:2 Qan. 13:1; Pend. 30:6; Weh. 22:18
□4:3 «Baal-Péor» — bir xil but. «Chöl.» 25-babni körüng. «Perwerdigarning Baal-Péorning tüpeylidin qilghan ishlirini körgensiler» — «Chöl.» 25-babni körüng.
□4:13 «on emr» — ibraniy tilida «on söz».
□4:19 «Perwerdigar Xudayinglar bularni pütkül asman astidiki barliq xelqler üchün orunlashturghan» — «samawi qoshun» dégen söz (1) kün, ay we nurghunlighan yultuzlarni; (2) bular bilen munasiwetlik perishtiler yaki asmandiki rohiy küchlerni körsitidu. Tewrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning perishtiler we belkim asmandiki yaman küchler bilenmu munasiwiti bar («Zeb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Weh.» 12:4ni körüng). Bu ayettiki uchurgha qarighanda Xuda (1) kün, ay we yultuzlarni pütkül insaniyetning menpeeti (yer yüzidikilerge nur we tept bérish, yoluchilar üchün yönilishni körsitip bérish qatarliq)ni közlep yaratti; (2) ular bilen munasiwetlik bolghan samawi küchler Xudagha xas bendilerning xizmitide bolushqa teyyar turidu («Ibr.» 1:14ni körüng); (3) Xuda Özige xas bendiliridin (mushu yerde Israildin) xewer alghanda peqet perishtiler arqiliq yardemlishipla qalmay, belki özi shexsen halini soraydu.
■4:21 Qan. 1:37; 3:26; 31:2; 34:4
□4:24 «Perwerdigar Xudayinglar ... wapasizliqqa heset qilghuchi bir Xudadur» — mushu «heset» Israilning Xudasigha emes, belki türlük yirginchlik butlargha ibadet qilghanliqigha qarap Muqeddes Rohning «ibadet peqet Xudaghila mensup bolush kérek» dep butlargha yaki butlarning keynide turuwatqan jin-sheytanlargha we ularning wekili bolghan saxta peyghemberlerge bolghan hesitini körsitidu. Bu téma toghruluq «kirish söz»imiznimu körüng.
■4:24 Mis. 20:5; 34:14; Qan. 5:9; 6:15; 9:3; Ibr.12:29
□4:34 «...kélip urunup baqqanmu?» — «kélip» dégen söz Xudaning xelqini qutquzush üchün Özi shexsen kelgenlikini körsitidu. «...dehshetlik wehimiler bilen silerdin bashqa bir xelqni ... Özige xas qilish üchün kélip urunup baqqanmu?» — bashqa birxil terjimisi: «....dehshetlik wehimiler bilen bashqa bir xelqni... özige xas qilishi üchün kélip urunup baqqan bir ilah barmu?».
■4:35 Qan. 32:39; Yesh. 45:5,18,22; Mar.12:29,32
□4:37 «ularning kéyinki ewladlirini» — ibraniy tilida «uning kéyinki neslini». «shexsen Özi» — ibraniy tilida «Özining yüzi bilen».
□4:46 «sherq teripide» — ibraniy tilida «bu teripide».
□4:49 «Tüzlengliktiki déngiz» — mushu yerde «Ölük Déngiz»ni körsitidu.