1 Yamets pa'aj pa' neƚuji' witwapiihijii (sábado), pa' Jesús in ikji'teje'm pe' wit'enheiju' qa pe' ƚ'ijatshenhei qa teyijkii in nit'ijji' pe' ƚei trigo (fooji'ij), qa yit'iji' ƚokoyei in yosja' qa namju'kii pe' ƚ'ajits qa tuj pe' ƚoi. 2 Ma' qa pe' uja'x fariseol qa yit'ijets pa'aj: —¿Inhats'ek in ƚaqsiiƚijkii kakha' nite' ƚenexke'ej qu' nanaqsiijkii na'aj witwapiihijiiji' (sábado)?—* Ex 25:30; Lv 24:5-9 3 Qa yeku'ƚiju'ƚ pa'aj pa' Jesús: —¿Ye' me nite' ƚejeƚi'ƚ iye qu' iyineni'ƚik'i kakha' yaqsiijkii ka' David'ik'i in qi in iyipkun? Kakha'an qa week iye ke' ƚijts'eyekkii,* 1S 21:6 4 in uyetsji' pa'aj pe' t'ejutshenheti'yets na' Dios qa t'eku'mi' qa tuj pe' pan testiitaxij na' Dios, ma' qa tisijets iye pe' ƚijts'eyek ma' qa week tuji'ƚ pa'aj pekhewe' nite' ƚenexketaxij pa'qu' netuj, qe uja'xƚe yijat'ij pe' pa'il in ƚenexkeliji'm qu' netuj.— 5 Qa yit'ij iye pa'aj: —Ha'ne Ƚa's na' Jukhew tenek'enhe'yipji' na' neƚu witwapiihijii (sábado).—

6 Ewi'ƚ iye pa'aj pa' neƚuji' witwapiihijii (sábado), pa' Jesús qa uyifi iye pa'aj pe' witlijtsitjii qa i'nq'ijatshen pa'aj, qa hik pekhe' qa i'nifi iye pa'aj pa' ewi'ƚ jukhew yisƚax pa' yiya'yik'i ƚokoyik'i. 7 Qa pe' i'nq'ijatshenij ke' Moisés ƚe'lijei qa pe' fariseol iye qa ts'in pa'aj in yejeƚijju' pa' Jesús me yiƚin tu'u in mexe witwapiihijiitax (sábado), qe wo'taxiikii pa'qu' nit'ijets qu' uƚ'axe' in yaqsiijkii.* Lc 14:1; 20:20; Jn 8:6 8 Pa' Jesús qa hatsƚe nikfe'lets pa'aj aka' yijamti'ets pekhewe'en qa yit'ijets pa'aj pa' jukhew yisƚax pa' ƚokoyik'i: —Eniipha'm qa' te'ƚun hane'e'in.— Pa' jukhew qa niipha'm pa'aj qa ikii.* Mt 9:4 9 Pa' Jesús qa yit'ijji'ju' pa'aj pekhewe'en: —Hisu'un qu' k'afaakani'ƚ: ¿Ƚekpa' ƚenexke'ej qu' jintaqsiijkii pa'qu' neƚuyeji' in witwapiihijii? ¿Me pa' ƚe'wis me i'nƚi'i pa' uƚ'ax? ¿Me jitiƚin pakhape'? ¿Me i'nƚi'i qu' jintewuƚ'enhetju'?—* Lc 14:3 10 Ma' qa yejeƚ ji'teje'm pa'aj pe' week, qa i'nk'aƚe qa yit'ijets pa'aj pa' jukhew: —¡Ijin na' okoi!— Qa pa' jukhew qa yijin pa'aj pa' ƚokoi. Ma' qa hik pakhaa'ijha pa'aj in hats ƚe'wisju' pa' ƚokoi.* Mr 3:5; 1R 13:4 11 Qa pekhewe'ƚe'en qa qi in nayu'kii pa'aj, ma' qa tafaakateitaxijju' pa'qu' ƚeqfenyejeyi'ij pa' Jesús.

12 Hik pekhewe' pe' neƚutsji' pa'aj pa' Jesús in ikii pe' utek qa niyini'. Qa najamet pa'aj in i'ni' iyinii pa' Dios.* Mt 14:23; Lc 5:16; 9:18,28 13 Ma' qa neƚukii pa'aj qa taya'yets pe' week ƚ'ijatshenhei qa t'eku'miiji'kii pe' doce (12) jukhew, qa hik pekhewe' qa ƚenqiyits apóstoles.* Hch 1:13; Mr 6:30 14 Enewe'en ƚiyits: Simón hikha' ƚeqiyij Pedro qa ha' ƚek'inijƚe Andrés, Jacob (Santiago) qa ha' Juan, Felipe qa ha' Bartolomé, 15 Mateo qa ha' Tomás, Jacobo (Santiago) hikha' ƚa'sek pa' Alfeo qa ha' Simón ƚenqii iye Zelote,* Mt 9:9 16 Judas hikha' ƚa'sek pakha' ƚii Jacobo (Santiago) qa pa' Judas Iscariote, hik pakha' wotk'onijkii pa'aj pa' Jesús.

17 Pa' Jesús qa tepilik'uiju' pa'aj pe' utek ƚijts'eyekju' pa'aj pekhewe'en qa nametsju' pa' ƚe'wisju' sehe' qa hikpa' tekeleni'ju', qa hik pakha' i'ni' pa'aj pe' olootsija ƚ'ijatshenhei qa pekhewep iye qa les olootsija iye pe' pekhel ta'ƚji'kii na' sehe' Judea, na' Jerusalén qa week pekhewe' ta'ƚiikii pe' ƚekuwelii pa' qi iweli' hik pakha' i'ni' iye pe' witsetits Tiro qa Sidón.* Mt 11:21 18 Pekhewe'en namii qe nexpiikeyu'uj qa namijii iye qu' nanpaliti'mju' pe' ƚawtshei wetju'ƚkii. Qa pekhewe' yawtshetenkii pekhewe' uƚ'ets espíritus qa iƚii iye pa'aj. 19 Qa week iye pa'aj in yisu'untax qu' net'eku'mets pa' Jesús, qe pakha'an ta'ƚji'teje'm pa' ewi'ƚ qi witt'unha'x qa yiƚin pe' week.* Mt 9:21; 14:36; Mr 3:10; Lc 5:17

20 Pa' Jesús qa yejeƚipji' iye pa'aj pe' ƚ'ijatshenhei, qa yit'ij: —E'ƚe'sitsi'iƚi'mkii ekheweli'ƚ in if'iljetsitsi'ƚ, qe ekheweli'ƚ hats ƚa'ni'ƚ ji'teje'm na' tenek'enheiji' na' Dios. 21 E'ƚe'sitsi'iƚi'mkii pekhewe' qu' hane'ej niyipkuntaxju', qe ekheweli'ƚ hats ƚ'iƚini'ƚju' hatse'. E'ƚe'sitsi'iƚi'mkii ekheweli'ƚ pe'qu' hane'ej napju', qe ƚ'ijuye'eƚju' hatse'. 22 E'ƚe'sitsi'iƚi'mkii ekheweli'ƚ qu' qi qu' i'napjaxtaxi'ƚ, qa qu' ewutshenheti'yi'ƚfik'i iye. Qa qu' uƚ'etsi'ik'i pe'qu' ene'lijeyi'iƚ qa qu' netutenhetii iye pa'qu' iyi'iƚ hik ƚunye'j qu' wekwek ƚiye' qe ta'ƚijupi' in ƚijayani'ƚ ha'ne Ƚa's na' Jukhew.* Jn 9:22; 15:21; 16:2; He 11:26; 1P 4:14 23 Qa hik pakha' pa' neƚuji' e'ƚe'sitsi'iƚi'mkii ilit'iƚijpha'mkii qu' e'ƚe'sitsi'iƚi'mkii, qe nakha' enisit'iƚ qi'ija i'ni' na' wa'sji'. Qe hik ƚunyejei iye ke' ƚaqa'jteyik'i in hik ƚeqfenyejeyij iye kekhewe' profetas'ik'i.* Neh 9:26; Ez 2:1-7; Hch 7:52 24 Qa hiyee' e'newusitsi'ƚ ekheweli'ƚ yiwq'axin wekwek, qe hane'ej hats ƚ'estiyiƚij in e'ƚe'sitsi'ƚi'mkii. 25 Hiyee' e'newusitsi'ƚ ekheweli'ƚ pekhewe' hane'ej iƚinju', qe ekheweli'ƚ qi qu' iyipkuni'ƚju' hatse'. Hiyee' e'newusitsi'ƚ ekheweli'ƚ pekhewe' hane'ej qi in ijuyeju', qe qi qu' ika'metetsi'ƚkii hatse' qa qi iye qu' mapi'ƚju'. 26 Hiyee' e'newusitsi'ƚ ekheweli'ƚ, in nesu'uni'ƚ qa ƚe'sitsik'i iye ƚe'lijeyi'ƚ ej ene' week, qe hik aka' ƚunyejeyij iye ke' aqa'jteyi'ƚik'i kekhewe' yit'ij ƚetets qu' profetaye'.—* Jer 5:12-13; 6:13-15; Mi 2:11

27 —Qa ekheweli'ƚ pekhewe' qu' nespi'ye', qa hit'iƚij ewets: Isu'uni'ƚ pe'qu' ejuihifetsetaxi'ƚ, aqsi'ji'ƚi'mijkii pa'qu' ƚe'wise' pekhewe' qu' na'napjaxtaxi'ƚ e'm. 28 Ƚe'sits e'lijeyi'iƚets pekhewe' qu' uƚ'ets ƚe'lijeyetaxi'ƚ ewetskii qa' iyini'ƚipji'kii iye pekhewe' qu' nawitjitaxi'ƚ. 29 Qu' nana'l pa'qu' nilanje'm ewi'ƚe' ne' ekukii qa' ƚisijets iye ni'khep qu' nilanje'm iye. Qa qu' nana'l pa'qu' netka'mij pa'qu' e'ntilafit'e qa' iwejinƚi'ij, qa qu' nisu'un iye qu' neka'x pa'qu' uihitjiye' qa' ƚisij iye qu' neka'x. 30 Week pa'qu' niyinij ewets pe'ye', qa' ƚisij, qa pa'qu' netka'mij pa'qu' antsat'axij, qa' hasu'uj iyinijets qu' nenpilet ewets iye. 31 Qa pa'qu' isu'uni'ƚ qu' naqsi'ji'ƚ e'mijkii pekhewepe', qa' hik pakha' qu' aqsi'ji'ƚi'mijkii. 32 Qu' uja'xe'ƚetax qu' isu'uni'ƚ pekhewe' qu' nesu'uni'ƚ, ¿me qa hats pakha' ejunyejeyi'ƚ? Qe nekhewe' mexe na'l pe' ƚewuƚ'ets hik ƚunyejei iye aka'an uja'xƚe in yisu'un pekhewe' qu' nisu'un nekhewe'en.* Mt 5:46 33 Qu' uja'xe'ƚetax qu' aqsi'ji'ƚi'mijkii pa'qu' ƚe'wise' pekhewe' qu' ƚe'wise' pa'qu' naqsi'ji'ƚ e'mijkii, ¿me qa pakha' ejunyejeyi'ƚ iye? Qe hik aka' iye yaqsiijkii nekhewe' mexe na'l pe' ƚewuƚ'ets. 34 Qa qu' uja'xe'ƚetax qu' anatkinheni'ƚets pe'ye' pekhewe' qu' umti'iƚ qu' nenpileti'ƚ ewets iye, ¿me qa pakha' ejunyejeyi'ƚ iye? Qe hik aka' ƚeqfenyejei ƚewek iye ene' mexe na'l pe' ƚewuƚ'ets in yatkinhenetskii pekhewep iye na'l pe' ƚewuƚ'ets, qe qa' nijanin pakha' hats uja'x pe' tanatkinhe'yij.* Pr 19:17; Mt 5:42; Lc 14:12-14 35 Aka' yijat'ij ejunyejeyi'iƚ, isu'uni'ƚ pekhewe' qu' ejuihifetsetaxi'ƚ, ƚe'wis pa'qu' aqsiiƚi'mijkii, ƚisi'ƚij qu' nanatkinheyu'uƚ ewets qa hasu'uj onotki'iƚiikii qu' nenpileti'ƚ ewets iye. Ma' qa pa'qu' enisit'i'iƚ qa' qiye', qa' ninikfe'l iye in ƚelitsiƚ'ejha na' Dios toxpha'm, qe nakha'an qi in neq'eletij iye nekhewe' nite' t'esiji'yij na'aj tistaxij qa uƚ'ets iye.* Mt 5:45; Lc 1:32 36 Les ƚe'wis qu' eq'iltinhetsi'iƚ in ƚunye'jek na' Atata'aƚ in qi in eq'iltinhetsax.—* Mt 5:7,48; Stg 5:11

37 —Hasu'uj it'iƚijets qu' uƚ'etse' pekhewepe' hats'inha qa'nte' jeek nenit'i'iƚij ewets qu' uƚ'etsi'iƚ. Hasu'uj it'iƚijets qu' les ƚe'wise' qu' nattanithenhetii pakhape', hats'inha qa'nte' jeek nenit'i'iƚij ewets qu' les ƚe'wise' qu' atanithenheti'yi'ƚ. Iwejinƚi'iƚ pekhewe' qu' naqsi'jtaxi'ƚ e'mijkii pa'qu' uƚ'axe', hats'inha qu' niwu'mjii'ƚ ek'uyek pa' Intata pe' ewuƚ'etsi'ƚ.* Mt 6:14; 18:23-35; Lc 23:16; Hch 3:13 38 Ƚisƚi'iƚij pa'qu' hami'im pekhewepe' qa na' Dios qa' hikna' qu' nata'ƚets qu' les olotse' pe'qu' esti'yi'ƚij. Yoponhetij pa'qu' eqe ti'naje' qa' naqat'etijik'iju' iye qa' naqfiijik'iju' iye qa qi qu' tsektsek'i'ijha, qe pakha' ƚuk'e' pa' eqe ti'najij pekhewe' ƚ'ihinij qa' hik ƚuk'eyeji'jek pa'qu' ti'naje' pe'qu' esti'yij.—* Sal 79:12; Is 65:6-7; Jer 32:18; Mr 4:24 39 Pa' Jesús qa yeni' pa' ewi'ƚ yejeyumtshenijupi', qa yit'ij: —¿Me ƚeke' pa'qu' puk'ale' qu' nojo'ok'oi pakhape' iye puk'ale'? ¿Me nite' week qu' nanamik'iju' pe'qu' witijkiye'?* Mt 15:14 40 Ham pa'qu' ewi'ƚe' wit'ijatshenek'e qu' nat'anipji' pa'qu' ƚaqa maestroye', qa qu' nanq'axiji'pji' pekhewe' qu' net'ijatshenhetiyij ma' qa hik ƚunye'je' pa'qu' ƚaqa maestroye'.* Mt 10:24; Jn 13:16; 15:20 41 ¿Qa inhats'ek in ƚenjusij na' ejefe in i'nji' ƚoto' na' jup'el qa akha' qa nite' ƚetetju'sij in i'nji' ne' oto' na' qi'ik'i najak? 42 ¿Qa pa'n ƚunye'j qu' it'ijets na' ejefe: “Yejefe, etswejinij qu' hiwu'm ek'ui na' jup'el i'nji' ne' oto'” in akha' nite' ƚi'wenetsju' na' qi'ik'i najak i'nji' ne' oto'? ¡E'jtitsaxƚe hik ejunye'j qu' wetsjuk'e ejusitse'! Ojo'oj yijat'ij qu' iwu'm na' qi'ik'i najak i'nji' ne' oto' ma' qa' i'wenetsju' yijat'ij qu' iwu'mik'ui na' jup'el i'nji' ne' ƚoto' na' ejefe.—

43 —Qe ham pe'qu' najkak'e qu' ƚe'wise' qa' uƚ'etse' pe'qu' ƚeye'. Qa pe'qu' uƚ'ax najkak'e qa nite' ƚeke' qu' ƚe'sitse' pe'qu' ƚeye'. 44 Week ene' najkakui jutsiqetsij ne'ej ƚei. Nite' ƚeke' qu' nata'ƚets ne'ej higo pe'qu' ti'ye'. Nite' ƚeke' iye qu' nata'ƚets iye ne'ej uwa pe'qu' newekitetse'. 45 Na'aj ƚe'wis ene' jukhew qa efuts iye, qa yit'ij pe' wekwek ƚe'sits qa pa'qu' ƚunye'je' iye ƚe'wis, qe ta'ƚiiju' pa' ƚatawe'j in ƚe'wis. Qa na'aj uƚ'ax ene' jukhew qa efuts iye, qa yit'ij pe' wekwek uƚ'ets qa pa'qu' ƚunye'je' iye uƚ'ax, qe ta'ƚiiju' pa' ƚatawe'j in uƚ'ax, qe pa' topo'oj pa' ƚatawe'j qa hikpa' nekii ƚeji'.—

46 —¿Qa inhats'ek in ƚit'iƚij yiwets, “Yatsat'axyij, Yatsat'axyij,” qa nite' ƚaqsiiƚijkii na'aj hi'ttaxi'ƚij ewets?* Mal 1:6 47 Hane'ej qa' henfeli'ƚ e'm aka' ewi'ƚ hik ƚunye'j pakha' qu' nenek yiwets qa tsepi'ye' iye qa yaqsiijkii pa'qu' hit'ij. 48 Hik ƚunye'j pa'qu' ewi'ƚ jukhewe' in yaqsiijkii pe'qu' ƚetsi'ye'. Yojo in ti'jik'ui qa yakaptinik'ui. Qa yamiiju' pa' t'un sehe'. Qa hikpa' qa yaqsi'jipji' pe' ƚextuk'ij. Qa qitax pa'qu' haqqi'ye' qa ikifi qa qi in t'unik'i pa' iweli' qa pe' ƚeqe t'uyuyuyits qa yeqsilanje'mkii pe' wititsi', qa nite'ƚe nopƚetju' qe yijanit'ax in we'nithayiki. 49 Qa pa'qu' nespi'ye'tax qa nite'ƚe yaqsiijkii pa'qu' hit'ij, qa hik ƚunye'j pa'qu' ewi'ƚe' jukhew in yaqsiijkii pe'qu' ƚetsi'ye'. Qa yenƚi'ipji' pa' sehe' nite' t'un qa ham ƚextuk'i'ij. Qa qi pa'qu' haqqi'ye' qa ikifi qa qi iye in t'unik'i pa' iweli', ma' qa pe' ƚeqe t'uyuyits qa yeqsilanje'mkii pe' wititsi', ma' qa aje'eƚ nopƚetju' qa week yiwuƚ'enhet.—* Ez 13:10-16