1 Ha' Jesús qa ikik'ui iye hakha' i'ntaxi' ma' qa yamii hakha' ƚetset'ija (Nazaret), qa ƚijts'eyek iye he' ƚ'ijatshenhei.* Mr 1:9; Mt 9:10; Mr 10:10; Lc 6:1; Jn 6:3; Hch 6:1 2 Qa in yamets ka' witwapiihijii (sábado), qa i'nq'ijatshen ke' witlijtsitjiyifi. Qa olots hekhewe' yepi'ye' qa yitjuƚaxijpha'mkii, qa yit'ijju': —¿Pa'n ta'ƚiji' eke' wekwek in nikfe'lets hane'en? ¿Pa'n ta'ƚiji' aka' witikfeliya'xkii? ¿Qa pa'n ta'ƚiji' iye in ƚeke' in yaqsiijkii kekhewe' ham ƚunyejeyi'iju'ƚ?* Mr 2:23; Lc 13:10; Mt 28:20; Hch 4:2; 7:22; 19:11; 2Ti 4:11; Stg 2:2; Pr 3:19; 1Co 1:21 3 ¿Me nite' hik ha'neƚe ha' carpintero? ¿Me nite' hik ha'neƚe iye ha' ƚa's ke' María, ƚejefe hekhewe' Jacobo (Santiago), José, Judas qa ha' Simón? ¿Qa me nite' ewi'ƚ ha'ne ju'uni'ƚi' iye hekhewe' ƚek'injai?— Ma' qa yiwakaninkii qa hik ta'ƚijupi' in nite' tek'enets.* Mt 1:16; 13:55; Stg 1:1; Jud 1; Jud 1; Jn 16:1 4 Ha' Jesús qa yit'ijets: —Ham pa'qu' profetaye' qu' ham niwqinhete'ji', qa ni'kha'ƚi'ij ƚetsetitstaxija qa ƚetsetifetstaxija iye qa ƚetsi'taxija iye qa hik ne'ej qa nite' yiwqinhetji'.—* Mt 2:23; 13:57; 1Co 4:10; 12:23 5 Ma' qa' nite' ƚeke' in naqaqsijkineyutaxiji'kii pa'qu' ham ƚunye'ji'iju'ƚ, uja'xƚe in niƚinju' he' nekets ujaa'x wanqaats'eju', qa hikhe' qa t'eku'mipji'kii.* Hch 8:7; 19:11; 1Ti 5:22; 1Co 11:30 6 Ha' Jesús qa qi in yitjuƚaxijpha'm pakha' ƚeqekuyejeyij hekhewe'en. Ma' qa ik qa ikik'i hekhewe' pumumpha'mkii witsetits ƚelits, qa yijatshen.* Ap 17:6; He 3:12,19; Mt 28:20; Hch 4:2; 2Ti 4:11

7 Ha' Jesús ma' qa taya'yets he' doce (12) ƚ'ijatshenhei hik pakha'aj qa yukinkii wetsjukkii, qa netisijju' pa'qu' ƚet'unhaxitsi'ipji' pe' espíritu uƚ'ets (inwo'metets).* Lc 11:24; 18:16; Mr 3:14; 11:11; 2Co 6:17 8 Qa yiyaji'ijets iye qu' hasu'uj neka'x pe'ye' qu' nakkii, uja'xƚe pe'qu' najak'e ƚawaikajitits. Qa' hasu'uj iye qu' neka'x pane', hasu'uj iye pa'qu' ti'naje', hasu'uj iye pe'qu' ƚ'astaye' qu' nijutsjayik'iju' ƚeqelutsits,* Lc 10:4 9 qe uja'xƚe yijat'ij qu' not'otsji' he' ƚ'otshilaxtii (sandalias). —Qa' ewi'ƚe'ƚe iye pa'qu' hats uyi'ƚik'ipha'm uihitjiyi'iƚ, hasu'uj eka'xi'ƚ pakhape' iye.—* Jn 19:23 10 Qa yit'ijets iye: —Pe'qu' uyi'ƚifi wititsi'ye', qa' hik pakha'ƚe a'maneyi'iƚi' qa' ami'ƚijii qu' mataxiƚik'ui iye pa'qu' witset'e. 11 Qu' ami'ƚets pa'qu' witset'e qu' nite' neneqjunuyi'iƚ ej qa nite' nexpiikeyu'uƚ ej iye, qa qu' hats ma'aƚik'uifik'i qa' it'iƚij ful ful pa'qu' sehe'ye' qu' net'unitstaxijji' ne' ef'iyeyi'ƚ, hats'inha qu' jutsiqetsi'im in uƚ'ax in yaqsiijkii aka'an.—* Hch 17:11; Mt 10:14; Lc 9:5; 10:11; Hch 13:51; 1Ti 2:6 12 Ma' qa ikkii he' ƚ'ijatshenhei, qa nifeli'm pe' week qu' nili'ij in yaqsiijkii pa' uƚ'ax qa ni'nk'aihit iye pa'qu' ƚunyejeye' pe' ƚatawjets.* Mr 1:4; Hch 3:19; 26:20 13 Qa olots pe' yuki'nfik'ikii inwo'metets, qa yilinjijij iye na'aj aceite ta'ƚets ne'ej olivo pe' olots wanqaats'eju' qa yiƚinji'ij.* Mr 3:15; Ap 9:20; 18:2; Mr 16:1; 1Co 11:30; Stg 5:14; Hch 8:7

14 Ka' wittata Herodes i'ye'ej pa'aj aka'an, qe ka' ƚii ha' Jesús hats qi'ija pa' ƚeniihe't, qa in yit'ijju' iye pa'aj ene' jukhew qa efuts: —Qete'e' hats iƚa'x iye ka' Juan Bautista'ik'i, qe ke'ek in na'li'm pa' qi ƚet'unha'xijup in yaqsiijkii pe' ham ƚunyejeyi'iju'ƚ.—* Jn 10:25; 21:14; Mr 1:4; 5:30; Mt 17:9; 1Co 12:6 15 Qa pekhewep iye qa yit'ijju'ek: —Hik hakha' pa' Elias'ik'i.— Qa pekhewep iye qa yit'ijju'ek iye: —Hakha'an profeta, hik ƚunyejei pe' hayiits profetalik'i.—* Mr 8:28; Mt 2:23; Hch 7:52 16 Ka' Herodes in impi'ye'ej aka'an, qa yit'ij: —Hik kakha' Juan Bautista'ik'i k'inaqyaji'ij qa we'nisa'xii ka' ƚeiƚa', qa hane'ej qa hats iƚa'x iye.—* Mt 14:1; 26:32; Mr 1:4 17 Qe ka' Herodes hik kakha' inq'ukinii pa'aj ka' Juan qu' netnekumhi'yi', ma' qa yophe'ƚij pa'aj pe' foƚoƚik'il pe' witq'opheƚitjiyifi qe ta'ƚets pe' efu ƚii Herodías, ƚewhe'ye'tax pa'aj pa' ƚek'inij Felipe, qe ka' Herodes hats ƚewhe'ye'ej pa'aj pekhe'en.* Mt 14:3,6-12; Mr 15:1; Lc 3:19; 1Ti 5:14 18 Qe ka' Juan Bautista yittaxijets pa'aj ka' Herodes: —Nite' inek ƚenexke'ej kakha'an qu' ewhe'ye'yi'ij ne' ƚewhe'ye' pa' ek'ini'j.—* Mr 2:24; Jn 18:31; Lv 18:16; 20:21 19 Qa pe' Herodías qa qi in napjaxi'm pa'aj qa yisu'untax qu' nilan, qa nite'ƚe ƚeke'.* Lc 20:15 20 Qe ka' Herodes nijiweyiju'ƚ ka' Juan qe nikfe'lets in ewi'ƚ jukhew yatsathen qa yijayaanija iye pa' Intata. Qa hik ta'ƚijupi' in nite' yiwejini'm qu' nilan. Ka' Herodes qi qa yitawje'metenji'ij qa yepi'ye'ji'ij ka' Juan, qa yape'enhaƚe les yisu'unji'ij qu' nepiye'ji'ij. * Sal 20:6; 147:11; Pr 1:7; Ap 14:7; Mt 13:17; 1Co 7:14; Lc 24:4; Jn 13:22; Hch 25:20; 2Co 4:8; 11:19 21 Qa yamƚe'ets pa'aj pa' neƚuji' qu' niwq'axinij pe' Herodías qu' nilan ka' Juan, hik pakha'aj ka' Herodes ink'ayik pa' ƚeqe'ninqa'p, qa qi pa' ƚaxqaqij pekhewe' tenek'enhei te'weyik'uiju' kakha'an qa pe' qits oq'opheƚinetsilets ƚ'alhei qa pekhewe' iye qits in patunits na' sehe' Galilea.* Jn 13:2; Ap 6:15; Hch 21:31; Mt 17:22 22 Qa pe' ƚasi' pe' Herodías in uyetsji' pa'aj pa' i'niji' in tekju' qa t'otoyijup, qa yisu'unijji' pa'aj ka' Herodes qa weekji' pe' ƚekufets in yisu'unijji' iye. Qa ka' Herodes qa yit'ijets pa'aj pe' inanyi': —Iyinij yiwets pa'qu' isu'un qa' k'eƚisij.—* Mt 11:17 23 Qa les iye in weniwjutsiqeni'mha, qa yit'ijets iye: —Yijaa'ija qu' k'eƚisij pa'qu' ƚunye'je'ƚe qu' iyinij yiwets, ƚunye'j ji'ij qu' ƚapk'ase' ha'ne heinek'enheiji'.—* He 6:16; Mt 5:34; Lc 4:5 24 Pe' inanyi' qa ikfik'i pa'aj qa yamii pe' ƚenene, qa yit'ijets: —¿Ƚekpa' qu' nek'iyinijets?— Pe' ƚenene qa yeku'ƚ: —Iyinijets ha' ƚeiƚa' ha' Juan Bautista.—* Mr 1:4 25 Qa pe' inanyi' qa itaqsunetsji' in uyetsji' iye pa'aj pa' i'ni' ka' Herodes, qa yit'ijets: —Hisu'un hane'ej qu' esƚisij ha' ƚeiƚa' ha' Juan Bautista hane'ejija na'nji' tok'oye'.—* Lc 7:20; Mt 14:8 26 Ma' qa ka' Herodes qa qi in ika'metaxkii pa'aj, qa in ƚunye'jek in hats weniwjutsiqen pa'aj qa hats week yepi'ye' pa'aj pe' namii, ma' qa nite' yisu'un qu' not'oqowe'yiju'ƚ pa' iyinijets pe' inanyi'.* Mt 5:33; 26:38; Mr 14:34; 1Ts 4:8 27 Ma' qa aje'eƚ yukinii pa'aj pa' ewi'ƚ oq'opheƚinetsi'l qa yiyaji'ijets qu' nenka'xii ka' ƚeiƚa' ka' Juan Bautista. Pa' oq'opheƚinetsi'l qa ikii pa'aj pe' witq'opheƚitjii, qa yamets pa'aj qa yisa'xii ka' ƚeiƚa' ka' Juan'ik'i. 28 Qa neka'xii pa'aj yenji' pa' tok'o, ma' qa tisij pa'aj pe' inanyi', qa pe' inanyi' qa yeka'xii pe' ƚenene qa tisijek. 29 He' ƚ'ijatshenheitax ka' Juan Bautista'ik'i in nikfe'lets pa'aj qa ikii qa yeka'x qa ti'jik'ui pa'aj.* Mr 10:10; Jn 3:25; 5:28

30 In hats tepilkii iye he' apóstoles qa hats ewi'ƚ i'ni'ƚi' iye ha' Jesús, qa nifeli'm week pe' yaqsiijkii qa' pe' inq'ijatshenij iye.* Hch 1:2; Jud 17 31 Qa ha' Jesús qa yit'ijets: —Te'ƚuni'ƚ, qu' jinak eku'nii pa'qu' ham na'ni'i hats'inha qu' mawapii eku'ni'ƚju'.— Qe olots he' jukhew qa efuts iye uyij wetfi in namiikii qa ham pa'qu' ƚawapiihijiye' qa nite' ƚeke' iye qu' netekju'. 32 Ma' qa i'nji' ke' witinhitjii qa ikkii qe qa' nakiiteje'm ha' ham i'ni'i'. 33 Qa olotsƚe he' yi'wenik'i in ikkii, qa nikfe'lij, ma' qa week hekhewe' ta'ƚiikii he' week witsetits ƚelits in wekuma'xiikii qu' namik'uyii hakha' t'ejuiji', qa aje'eƚ yamii in mexe nite' t'atsji'ƚpha'mkii hekhewe'en. 34 Qa in hats te'nilit'ik'uipha'mkii ke' witinhitjii, ha' Jesús qa yi'wen in olootsija hekhewe' jukhew qa efuts iye qa qi in neq'eletij qe hik ƚunyejei kots'etets ham ƚenilayets'e. Ma' qa yijatshenij ke' olots wekwek.* Lc 15:20; Mt 7:15 35 Qa in hats metju' ke' junu' qa nekets he' ƚ'ijatshenhei, qa yit'ijets: —Hats metju' ene' junu' qa hane'e'in qa ham i'ni'i'. 36 Yape ukinkii enewe'en hats'inha qu' nakiikii ne' les metits witsetits qa' nataqha'yets ƚaqe' qe ham pa'qu' netuj hane'e'in.— 37 Qa ha' Jesús qa yeku'ƚ: —Ekheweli'ƚ qu' ƚisi'ƚij pa'qu' netuj.— Qa yit'ijju' in yeku'ƚ hekhewe'en: —¿Ye' me ƚisu'un qu' hayaqhayi'ƚijii pe'qu' doscientos (200) denariose'* Ewi'ƚ denario, ƚajanye'j pa'aj na'aj ewi'ƚ jukhew qe t'ithayii in ewi'ƚ neƚu. pe'qu' pane' qa' hetisi'ƚij qu' netuj enewe'en?—* Mt 18:28 38 Ha' Jesús qa yit'ijets: —¿Pa'n uja'x pe' na'li'ƚ e'm pan? Ma'aƚiiju' qa' jeƚi'ƚ.— Qa in hats nikfe'lets ka' uja'x, qa yit'ijets: —Cinco (5) he' pan qa wetsjuk he' sehets.— 39 Ma' qa inaqyaji'ij qu' ewi'ƚ na'ni'kii qa' pumummepha'mkii qu' na'ni'ju'kii ha' jup'elket. 40 In pumumpha'mkii uja'x he' yamets cien (100) qa' he' cincuenta (50). 41 Ma' qa t'eku'mi' ha' Jesús ke' leefij (5) pan qa ke' wetsjuk sehets, qa yejeƚetspha'm na' wa's, qa yit'ij: —Ƚe'wisij.— Ma' qa napk'asitju' ke' pan qa tisij he' ƚ'ijatshenhei qa t'ihinijkii. Qa ke' wetsjuk sehets qa napk'asitju' iye qa weekij iye. 42 Qa week tuj qa iƚinijju'.* Mt 5:6 43 Qa he' ƚ'ijatshenhei qa ewi'ƚ yeni' ke' doce (12) canastul topolij ke' amaneifik'i pan ƚapk'asil qa ke' sehets iye, ƚaqaxpalii. 44 He' tuj ke' pan yamets leefij mil (5.000) he' jukhew in uja'xƚe.

45 Ma' qa aje'eƚ ha' Jesús qa yiyaji'ets he' ƚ'ijatshenhei qu' net'ilitjiju'kii ke' witinhitjii qa' nathayinik'uyiiteje'm ha' ƚajaika', qa' namiiteje'm ha' witset Betsaida. Qa hakha'ƚe Jesús qa mexe wetfeli'm hekhewe' jukhew.* Mt 14:22-36; Jn 6:16-21; 12:21 46 Ma' qa in hats wetfeli'm hekhewe'en, qa ikik'ipha'm ke' utek qe qa' niyin.* Mt 4:8; 5:44; Hch 12:12 47 Ma' qa in hats najaleikii, qa ke' witinhitjii qa hats yamiiji' ha' ƚeqewuk'u ha' qi iweli'. Qa hakha'ƚe Jesús qa ewi'ƚƚekii in amani' ha' sehe'. 48 Qa in yi'wenijik'i in hats yeqiwefijju' in ti'jifi ke' witinhitjii, qe t'ejuyiju'ƚ ka' t'unik'i, qa hats ipƚu'uikii pa' neƚu. Ma' qa yijayanpha'm t'otsipji' ha' iweli', qa yisu'untax qu' nat'anipji'.* Ap 20:10 49 Qa hekhewe'ƚe'en in yi'wen in t'otsipji' ha' iweli', qa yumtitax qu' wit-si'nq'ale' qa qi in yeqejtsi'le'ej wetju'ƚ,* Mt 14:26 50 qe week yi'wen qa qi in nijiwe'yi'm. Qa Jesús qa aje'eƚƚe yithinii hekhewe'en, qa yit'ijii: —¡Ment'unheti'ƚ! Yakha'ƚe. Hasu'uj e'nijiwe'yi'ƚ.—* Jn 5:7; Jn 16:33; Ex 3:14; Sal 45:8; Jn 6:20; 8:24 51 Qa t'ilitji'ju' kikhe' witinhitjii i'nji' hekhewe'en, ma' qa ka' t'unik'i qa yili'ij. Qa hekhewe'en qa qi in yitjuƚaxijpha'mkii, 52 qe nite' nikfe'lik'uyi' kekhewe' pan, qe pakha' ƚikfeliyaxitstaxkii mexe hik ƚunye'j qu' noo'ye'kii.* Mr 8:17; He 3:8

53 Qa in hats t'atsji'ƚik'uipha'mkii ke' qi kaƚi', qa yamets hakha' sehe' Genesaret, qa hikha' yopheƚi' ke' witinhitjii.* Lc 5:1 54 In hats te'nilit'ik'uipha'mkii ke' witinhitjii, qa aje'eƚ yinikfe'l in hik hakha' Jesús. 55 Ma' qa wekuma'xiikii in yiihetik'i he' week hekhewe' metitsi'm hakha' neki', ma' qa yapeƚek qa neka'xiikii he' wanqaats'eju' yenji'kii hekhewe' ƚalatits na'aj impi'yelij qu' na'ni' ha' Jesús.* Lc 5:31 56 Qa week na'aj ikji'ijji'teje'm hekhewe' pumumpha'mkii witsetits ƚelits qa he' qitspha'm iye witsetits qa hekhewe' iye ƚ'ejinqa'wetits, qa yenjiik'uiji' he' wit'ikheijei he' wanqaats'eju', qa iyinjiijets qu' niwejinij qu' net'eku'mƚe'ets hakha' ƚ'aka'the' eiju' ha' ƚ'uihitjii. Qa week hekhewe' hats t'eku'mets qa t'unitsji'ij qa iƚiiji'ij.* Mt 9:20; 14:36; 23:5; Lc 8:44; 19:36