17
Hoshiya Israil üstige höküm süridu
1 Yehudaning padishahi Ahazning seltenitining on ikkinchi yilida, Élahning oghli Hoshiya Samariyede Israilgha padishah bolup, toqquz yil seltenet qildi. 2 U Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilatti; lékin uningdin ilgiri ötken Israilning padishahliridek undaq rezillik qilmaytti.
3 Asuriyening padishahi Shalmanezer uninggha hujum qilghili chiqqanda, Hoshiya uninggha béqinip sowgha-salam berdi. 4 Emma Asuriyening padishahi Hoshiyaning asiyliq qilmaqchi bolghinini bayqidi; chünki Hoshiya burunqidek Asuriyening padishahigha yilliq sowgha-salam yollimay, belki Misirning padishahi sogha elchilerni mangdurghanidi. Uning üchün Asuriyening padishahi uni tutup, baghlap zindan’gha soliwetti. 5 Andin Asuriyening padishahi chiqip pütkül Israil zéminini talan-taraj qilip, Samariyeni üch yilghiche qamal qildi. ■ 2Pad. 18:9 6 Hoshiyaning seltenitining toqquzinchi yilida, Asuriyening padishahi Samariyeni ishghal qilip, Israillarni Asuriyege sürgün qilip, ularni Xalah shehiri, Gozandiki Xabor deryasining boyliri we Médialarning sheherlirige orunlashturdi.■ 2Pad. 18:10; Yesh. 8:4
Israil, yeni shimaliy padishahliqning gunahliri we jazalinishi — xulase
7 Mana, shundaq ishlar boldi; chünki Israillar özlirini Misirning padishahi Pirewnning qolidin qutquzup, Misir zéminidin chiqarghan Perwerdigar Xudasigha gunah qilip bashqa ilahlardin qorqup 8 Perwerdigar Israillarning aldidin heydiwetken yat elliklerning qaide-belgilimiliride, shundaqla Israilning padishahliri özliri chiqarghan qaide-belgilimiliride mangghanidi. ■ Law. 18:3 9 We Israillar öz Perwerdigar Xudasigha qarshi chiqip, yoshurunlarche toghra bolmighan ishlarni qildi; ular barliq sheherliride közet munaridin mustehkem qorghan’ghiche «yuqiri jaylar»ni yasidi. □ «közet munaridin mustehkem qorghan’ghiche» — menisi belkim sépildiki munardin sheherning eng ichkirisidiki qorghan’ghiche — bashqiche éytqanda, «sirttin ichkirigiche». 10 Ular hemme égiz dönglerde we hemme kök derexlerning astida «but tüwrük» we «Asherah» buti turghuzdi. □ ««Asherah» butlar» — belkim butpereslikke béghishlan’ghan derexlerdur. Derexler belkim «ayal mebud» sheklide oyulghan yaki neqishlen’gen bolushi mumkin idi. 11 Perwerdigar ularning aldidin heydep chiqarghan yat ellikler qilghandek, ular hemme «yuqiri jaylar»da xushbuy yaqatti we Perwerdigarning ghezipini keltüridighan herxil rezil ishlarni qilatti. 12 Gerche Perwerdigar ulargha: — «Bu ishni qilmanglar!» dégen bolsimu, ular butlarning qulluqigha bérilip ketkenidi.■ Mis. 20:3, 4, 5; Qan. 5:7, 8, 9
13 Perwerdigar hemme peyghemberler bilen hemme aldin körgüchilerning wasitisi bilen hem Israilni hem Yehudani agahlandurup: Rezil yolliringlardin yénip, ata-bowiliringlargha tapilan’ghan we qullirim bolghan peyghemberler arqiliq silerge testiqlighan pütün qanun’gha boysunup, Méning emrlirim we Méning belgilimilirimni tutunglar, dégenidi. □ «testiqlighan» — yaki «ewetken». ■ Yer. 18:11; 25:5; 35:15 14 Lékin ular qulaq salmay, Perwerdigar Xudasigha ishenmigen ata-bowiliri qilghandek, boyunlirini qattiq qildi. ■ Qan. 31:27; Mal. 3:7 15 Ular Uning belgilimilirini, shundaqla U ularning ata-bowiliri bilen tüzgen ehdini we ulargha tapshurghan agah-guwahlarni chetke qaqqan; ular erzimes nersilerge egiship, özliri erzimes bolup chiqti; Perwerdigar ulargha: — Etrapinglardiki elliklerning qilghinidek qilmanglar, dégen del shu ellerge egiship, rezillik qilatti. □ «erzimes nersiler» — mushu yerde butlarni körsitidu. 16 Ular Xudasi bolghan Perwerdigarning barliq emrlirini tashlap, özliri üchün quyma mebudlarni, yeni ikki mozayni quydurdi, bir «Asherah but» qildurdi, asmandiki nurghunlighan ay-yultuzlargha bash urdi we Baalning qulluqigha kirdi. □ «asmandiki nurghunlighan ay-yultuzlar» — ibraniy tilida «asmandiki qoshun» dégen söz bilen ipadilinidu. Tewrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning perishtiler we bezi ehwalda asmandiki yaman küchler bilenmu munasiwiti bar («Zeb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Weh.» 12:4ni körüng). ■ Mis. 32:8; 1Pad. 12:28 17 Ular öz oghulliri bilen qizlirini ottin ötküzdi, palchiliq we jadugerlik ishletti, shundaqla Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilish üchün, özlirini sétip Uning ghezipini qozghidi. □ «oghul-qizlirini ottin ötküzüsh» — belkim ularni «insan qurbanliqi» qilishtin ibaret bolushi mumkin idi. ■ Law. 20:3, 4; Qan. 18:10; 2Pad. 16:3 18 Shuning üchün Perwerdigar Israilgha intayin achchiqlinip, ularni Öz neziridin néri qildi; Yehudaning qebilisidin bashqa héchqaysisi öz zéminida qaldurulmidi.■ Hosh. 1:6
19 Lékin Yehudamu öz Xudasi Perwerdigarning emrlirini tutmidi, belki Israil chiqarghan qaide-belgilimiler ichide mangdi. ■ Law. 18:3 20 Uning üchün Perwerdigar Israilning barliq neslini chetke qaqti; ularni Öz neziridin tashlighan künigiche zéminida xarliqqa qaldurup, bulangchilarning qoligha tapshurup berdi. □ «Perwerdigar.... ularni Öz neziridin tashlighan küni» — buningda közde tutulghini Xudaning Israillarni Öz zéminidin sürgün qildurush künidin ibarettur (23-ayetnimu körüng). Israil xelqining «Xudaning neziridin tashlinishi», yeni sürgün bolushi ulargha nisbeten Xudaning eng dehshetlik jazasi, elwette. 21 U Israilni Dawutning jemetidin tartiwalghanidi. Ular Nibatning oghli Yeroboamni padishah qildi we Yeroboam bolsa Israilni Perwerdigarning yolidin yandurup, ularni éghir bir gunahqa patquzup azdurdi. □ «U Israilni Dawutning jemetidin tartiwalghanidi» — ibraniy tilida «U Israilni Dawutning jemetidin yirtiwalghanidi». «1Pad.» 11:11, 11:31, 14:8ni körüng. ■ 1Pad. 12:16, 17, 26 22 Israillar Yeroboamning qilghan hemme gunahlirida yürüp, ulardin chiqmidi. 23 Axir bérip Perwerdigar Öz qulliri bolghan peyghemberlerning wasitisi bilen éytqandek, Israilni Öz neziridin néri qildi; Israillar öz yurtidin Asuriyege élip kétilip, u yerde bügün’ge qeder turup keldi.□ «U yerde , yeni Asuriyede bügün’ge qeder turup keldi» — mushu sözler «Tarix-tezkire»ning Yehudadikiler Babil impériyesidin qaytip kélish (miladiyedin ilgiriki 539-yili)tin ilgiri xatirilen’genlikini ayan qilidu.
24 Emma Asuriyening padishahi Babil, Kuttah, Awwa, Xamat we Sefarwaimdin xelqni yötkep Israilning ornigha Samariyening sheherlirige makanlashturdi. Ular shuning bilen Samariyege igidarchiliq qilip sheherlerde olturdi. 25 We shundaq boldiki, ular u yerde deslepte olturghinida Perwerdigardin qorqmighanidi; Perwerdigar ularni qiyma-jiyma qilidighan birnechche shirlarni ularning arisigha ewetti. 26 Shuning bilen Asuriyening padishahigha xewer yetküzülüp: — Sili yötkep Samariyening sheherliride makanlashturghan xelqler shu yurtning ilahining qaide-yosunlirini bilmeydu; shunga U ularning arisigha shirlarni ewetti; mana bular ularni öltürmekte, chünki xelq yurtning ilahining qaide-yosunlirini bilmeydu, déyildi.
27 Shuning bilen Asuriyening padishahi emr qilip: — Siler u yerdin élip kelgen kahinlarning birini yene u yerge apiringlar; u u yerde turup, ulargha u yurtning ilahining qaide-yosunlirini ögetsun, — dédi.
28 Uning buyruqi bilen ular Samariyedin yötkigen kahinlarning biri kélip, Beyt-Elde turup Perwerdigarning qorqunchini ulargha ögetti. 29 Lékin shu xelqlerning herbiri öz ilahlirining butlirini yasap, Samariyelikler salghan «yuqiri jaylar»diki ibadetgahlar ichige turghuzdi; herbir xelq özi turghan sheherde shundaq qildi. 30 Babildin kelgenler Sukkot-Binot dégen mebudni yasidi, Kuttin kelgenler Nergal butni, Xamattin kelgenler Ashima butni, 31 Awwiylar Nibhaz bilen Tartak butlarni yasidi; Sefarwiylar Sefarwaimdiki butliri bolghan Adrammelek bilen Anammelekke öz balilirini atap otta köydürdi.
32 Ular emdi mushundaq halette Perwerdigardin qorqup, öz arisidiki her türlük ademlerni özliri üchün «yuqiri jaylar»diki butxanilarda qurbanliqlarni sunidighan kahin qilip békitken. ■ 1Pad. 12:31 33 Ular Perwerdigardin qorqatti we shuning bilen teng qaysi eldin kelgen bolsa, shu elning qaide-yosunlirida öz ilahlirining qulluqidimu bolatti.■ Zef. 1:5
34 Bügün’ge qeder ular ilgiriki adetler boyiche méngip kelmekte; ular Perwerdigardin qorqmay, Perwerdigar Israil dep atighan Yaqupning ewladlirigha tapilighan belgilimiler we hökümler, qanun we emrlerge muwapiq ish körmeydu. □ «Ular Perwerdigardin qorqmay, Perwerdigar Israil dep atighan Yaqupning ewladlirigha tapilighan belgilimiler we hökümler, qanun we emrlerge muwapiq ish körmeydu» — yaki «Ular Perwerdigardin qorqmay, özlirining belgilimiliri we hökümlirige muwapiq ish körmeydu we Perwerdigar Israil dep atighan Yaqupning ewladlirigha tapilighan qanun we emrlerge muwapiq ish körmeydu». Bu terjime toghra bolsa, «özlirining belgilimiliri we hökümliri» dégen bu söz ularning öz ilahlirining belgilimiliri we hökümlirini körsitidu. ■ Yar. 32:27; 35:10; 1Pad. 18:31 35 Perwerdigar ular bilen bir ehde qiliship ulargha buyrup: — «Bashqa ilahlardin qorqmay, ulargha sejde qilmay yaki ulargha bash urmay we ulargha qurbanliq qilmanglar — ■ Hak. 6:10 36 peqet zor qudret we uzatqan biliki bilen silerni Misir zéminidin chiqarghan Perwerdigardinla qorqunglar, uninggha sejde qilinglar we uninggha qurbanliq sununglar. 37 U siler üchün pütküzgen belgilimiler, hökümler, qanun we emrni bolsa, ularni ebedgiche köngül bölüp tutunglar; bashqa ilahlardin qorqmanglar. 38 Men siler bilen qilghan ehdini untumanglar ya bashqa ilahlardin qorqmanglar, 39 belki Xudayinglar Perwerdigardin qorqunglar; we U silerni hemme düshmenliringlarning qolidin qutquzidu» — dégenidi.
40 Lékin ular qulaq salmay, ilgiriki qaide-yosunlarni yürgüzetti.
41 Mushu eller shu teriqide Perwerdigardin qorqatti hem oyma mebudlarning qulluqida bolatti; ularning baliliri bilen balilirining balilirimu shundaq qilatti; öz ata-bowiliri qandaq qilghan bolsa, ularmu bügünki kün’giche shundaq qilip keldi.
□17:9 «közet munaridin mustehkem qorghan’ghiche» — menisi belkim sépildiki munardin sheherning eng ichkirisidiki qorghan’ghiche — bashqiche éytqanda, «sirttin ichkirigiche».
□17:10 ««Asherah» butlar» — belkim butpereslikke béghishlan’ghan derexlerdur. Derexler belkim «ayal mebud» sheklide oyulghan yaki neqishlen’gen bolushi mumkin idi.
■17:12 Mis. 20:3, 4, 5; Qan. 5:7, 8, 9
□17:13 «testiqlighan» — yaki «ewetken».
■17:13 Yer. 18:11; 25:5; 35:15
□17:15 «erzimes nersiler» — mushu yerde butlarni körsitidu.
□17:16 «asmandiki nurghunlighan ay-yultuzlar» — ibraniy tilida «asmandiki qoshun» dégen söz bilen ipadilinidu. Tewrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning perishtiler we bezi ehwalda asmandiki yaman küchler bilenmu munasiwiti bar («Zeb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Weh.» 12:4ni körüng).
□17:17 «oghul-qizlirini ottin ötküzüsh» — belkim ularni «insan qurbanliqi» qilishtin ibaret bolushi mumkin idi.
■17:17 Law. 20:3, 4; Qan. 18:10; 2Pad. 16:3
□17:20 «Perwerdigar.... ularni Öz neziridin tashlighan küni» — buningda közde tutulghini Xudaning Israillarni Öz zéminidin sürgün qildurush künidin ibarettur (23-ayetnimu körüng). Israil xelqining «Xudaning neziridin tashlinishi», yeni sürgün bolushi ulargha nisbeten Xudaning eng dehshetlik jazasi, elwette.
□17:21 «U Israilni Dawutning jemetidin tartiwalghanidi» — ibraniy tilida «U Israilni Dawutning jemetidin yirtiwalghanidi». «1Pad.» 11:11, 11:31, 14:8ni körüng.
■17:21 1Pad. 12:16, 17, 26
□17:23 «U yerde , yeni Asuriyede bügün’ge qeder turup keldi» — mushu sözler «Tarix-tezkire»ning Yehudadikiler Babil impériyesidin qaytip kélish (miladiyedin ilgiriki 539-yili)tin ilgiri xatirilen’genlikini ayan qilidu.
□17:34 «Ular Perwerdigardin qorqmay, Perwerdigar Israil dep atighan Yaqupning ewladlirigha tapilighan belgilimiler we hökümler, qanun we emrlerge muwapiq ish körmeydu» — yaki «Ular Perwerdigardin qorqmay, özlirining belgilimiliri we hökümlirige muwapiq ish körmeydu we Perwerdigar Israil dep atighan Yaqupning ewladlirigha tapilighan qanun we emrlerge muwapiq ish körmeydu». Bu terjime toghra bolsa, «özlirining belgilimiliri we hökümliri» dégen bu söz ularning öz ilahlirining belgilimiliri we hökümlirini körsitidu.
■17:34 Yar. 32:27; 35:10; 1Pad. 18:31