«Zulmǝtlik ⱪarangƣuluⱪtiki zǝnjirlǝr» — yaki «zulmǝtlik ⱪarangƣuluⱪtiki ɵngkürlǝrdǝ».
Muxu ayǝttǝ bayan ⱪilinƣan pǝrixtilǝr ǝsli Xǝytan bilǝn billǝ Hudaƣa isyan kɵtürgǝnlǝrni ǝmǝs, bǝlki Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ gunaⱨ ⱪilƣan pǝrixtilǝrni kɵrsitidu. «Yar.» 6:1-5 wǝ izaⱨatlar, «Yǝⱨ.» 6-7-ayǝtlǝrni wǝ izaⱨatlarni kɵrüng. ■ Yǝⱨ. 6; Wǝⱨ. 20:3. 5 xundaⱪla ⱪǝdimki dunyadikilǝrnimu ayap ⱪoymay, hudasizliⱪⱪa berilgǝn dunyani topan bilǝn ƣǝrⱪ ⱪilip, pǝⱪǝt ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilƣuqi Nuⱨni baxⱪa yǝttisi bilǝn saⱪlap ⱪalƣan yǝrdǝ —□ «pǝⱪǝt ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilƣuqi Nuⱨni baxⱪa yǝttisi bilǝn saⱪlap ⱪalƣan yǝrdǝ...» — grek tilida «pǝⱪǝt ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilƣuqi sǝkkizinqi kixi Nuⱨni saⱪlap ⱪalƣan yǝrdǝ ...» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. ■ Yar. 7:23; 1Pet. 3:19. 6 ⱨǝmdǝ keyin Sodom wǝ Gomorra xǝⱨǝrlirini keyinki dǝwrlǝrdiki hudasizliⱪⱪa berilgǝnlǝrgǝ ibrǝt bolsun dǝp bekitip, bexiƣa külpǝtlik jazani qüxürüp kül ⱪilƣan,■ Yar. 19:24; Ⱪan. 29:22; Yǝx. 13:19; Yǝr. 50:40; Əz. 16:49; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Yǝⱨ. 7. 7 xuning bilǝn birgǝ muxu ǝhlaⱪsizlarning buzuⱪqiliⱪliridin yirginip azablanƣan, ⱨǝⱪⱪaniy bolƣan Lutni ular arisidin ⱪutuldurƣan yǝrdǝ —■ Yar. 19:7, 8. 8 (ǝnǝ xundaⱪ kixilǝrning iqidǝ yaxiƣan ⱨǝⱪⱪaniy Lutning ⱨǝⱪⱪaniy ⱪǝlbi ⱨǝr küni angliƣan wǝ kɵrgǝn itaǝtsizliklǝr tüpǝylidin azablinatti)■ Zǝb. 119:158. 9 ǝmdi xuni kɵrüwalalaymizki, Rǝb ihlasmǝnlǝrni duq kǝlgǝn sinaⱪlardin ⱪandaⱪ ⱪutⱪuzuxni wǝ xuningdǝk ⱨǝⱪⱪaniysizlarni soraⱪ künigiqǝ jazalinixⱪa saⱪlap ⱪoyuxni bilidu. ■ 1Kor. 10:13. 10 Bularning arisidiki ɵz ǝtlirigǝ ǝgixip pasiⱪ ⱨǝwǝslǝrgǝ berilgǝn, xundaⱪla ⱨoⱪuⱪ igilirigǝ sǝl ⱪariƣanlarning jazasi tehimu xundaⱪ bolidu. Muxundaⱪ kixilǝr ⱨali qong, mǝnmǝnqilǝrdur, ular «roⱨiy uluƣlar»ƣa ⱨaⱪarǝt ⱪilixtin ⱨeq ⱪorⱪmaydiƣanlardur. □ «bularning arisidiki ɵz ǝtlirigǝ ǝgixip pasiⱪ ⱨǝwǝslǝrgǝ berilgǝn, xundaⱪla ⱨoⱪuⱪ igilirigǝ sǝl ⱪariƣanlarning jazasi tehimu xundaⱪ bolidu» — «ⱨoⱪuⱪ igiliri» degǝnlik xübⱨisizki, muxu yǝrdǝ padixaⱨlar, waliylar wǝ ⱨɵkümǝtning türlük ǝmǝldarlarni, xundaⱪla Huda bekitkǝn ata-aniliⱪ ⱨoⱪuⱪnimu ɵz iqigǝ alidu. «muxundaⱪ kixilǝr ⱨali qong, mǝnmǝnqilǝrdur, ular «roⱨiy uluƣlar»ƣa ⱨaⱪarǝt ⱪilixtin ⱨeq ⱪorⱪmaydiƣanlardur» — «roⱨiy uluƣlar» ǝyni tekisttǝ «roⱨiy» degǝn sɵz yoⱪ. Lekin 11-ayǝtkǝ ⱪariƣanda qoⱪum ǝrxtiki (yaman) küqlǝr, yǝni jin-xǝytanlarni kɵrsǝtsǝ kerǝk. 11 Ⱨǝtta ulardin küq-ⱪudrǝttǝ üstün turidiƣan pǝrixtilǝrmu Pǝrwǝrdigarning aldida bu «uluƣlar»ni ⱨaⱪarǝt bilǝn ǝrz ⱪilmaydu. □ «ⱨǝtta ulardin küq-ⱪudrǝttǝ üstün turidiƣan pǝrixtilǝrmu...» — «ulardin» — bǝzilǝr muxu yǝrdiki «ular»ni «ǝrxtiki uluƣlar»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin bizningqǝ «ular» sahta tǝlim bǝrgüqilǝrning ɵzlirini kɵrsitidu. Pǝrixtilǝr ǝlwǝttǝ jin-xǝytanlardin üstün turidu! «... pǝrixtilǝrmu Pǝrwǝrdigarning aldida bu «uluƣlar»ni ⱨaⱪarǝt bilǝn ǝrz ⱪilmaydu» — mǝsilǝn, «Yǝⱨ.» 9-ayǝtni kɵrüng. 12 Əmma bular huddi owlinip boƣuzlinix üqün tuƣulƣan yawayi ǝⱪilsiz ⱨaywanlardǝk kelip, ɵzliri qüxǝnmǝydiƣan ixlar üstidǝ ⱨaⱪarǝtlik sɵz ⱪilidu wǝ xundaⱪla ɵzlirining ⱨalakǝt ixliri bilǝn toluⱪ ⱨalak bolidu, □ «...xundaⱪla ɵzlirining ⱨalakǝt ixliri bilǝn toluⱪ ⱨalak bolidu» — «ɵzlirining ⱨalakǝt ixliri» degǝnning baxⱪa mǝnisi «ular (yǝni «ǝrxtiki uluƣlar»)ning ⱨalakiti» boluxi mumkin. Grek tilida pǝⱪǝt «ularning ⱨalakiti» deyilidu. ■ Yǝr. 12:3; Yǝⱨ. 10. 13 xundaⱪla ɵz ⱨǝⱪⱪaniysizliⱪiƣa tuxluⱪ jazaning mewisini yǝydu. Ular ⱨǝtta kündüzi oquⱪ-axkara ǝyx-ixrǝt ⱪilixnimu lǝzzǝt dǝp ⱨesablaydu; ular silǝrgǝ nomus wǝ daƣ kǝltürüp silǝr bilǝn bir dastihanda olturup, ɵz mǝkkarliⱪliridin zoⱪlinidu. 14 Ularning zinahorluⱪ bilǝn tolƣan kɵzliri gunaⱨ sadir ⱪilixtin üzülmǝydu; ular tutami yoⱪ kixilǝrni eziⱪturidu; ular ⱪǝlbini aqkɵzlükkǝ kɵndürgǝn, lǝnǝtkǝ yeⱪin balilardur! 15 Ular toƣra yoldin qǝtnǝp, Bosorning oƣli Balaamning yoliƣa ǝgixip kǝtti. U kixi ⱨaram yolda tapⱪan ⱨǝⱪni yahxi kɵrgüqi idi, □ «Ular toƣra yoldin qǝtnǝp, Bosorning oƣli Balaamning yoliƣa ǝgixip kǝtti. U kixi ⱨaram yolda tapⱪan ⱨǝⱪni yahxi kɵrgüqi idi» — «Qɵl.» 22-24-bablarda, Balaamning atisi «Beor» dǝp atilidu. «Bosor» uning baxⱪa ismi bolsa kerǝk. ■ Qɵl. 22:7,21; Yǝⱨ. 11. 16 lekin u ⱪilƣan ⱪǝbiⱨliki tüpǝylidin tǝnbiⱨini yedi (zuwansiz exǝk insanning awazi bilǝn sɵzlǝp pǝyƣǝmbǝrning ǝhmiⱪanǝ ixini tosti). □ «lekin u (Balaam «pǝyƣǝmbǝr») ⱪilƣan ⱪǝbiⱨliki tüpǝylidin tǝnbiⱨini yedi (zuwansiz exǝk insanning awazi bilǝn sɵzlǝp pǝyƣǝmbǝrning ǝhmiⱪanǝ ixini tosti)» — «Beorning oƣli Balaam» toƣruluⱪ: Musa pǝyƣǝmbǝr Israillarni Misirdin Huda wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa baxlap ketiwatⱪanda, yol üstidiki padixaⱨlarning ⱪarxiliⱪiƣa uqraydu. Axu padixaⱨlardin biri Beorning oƣli Balaam degǝn «pǝyƣǝmbǝr»ni izdǝp baridu wǝ ǝgǝr u Israillarƣa lǝnǝt oⱪusa, uningƣa kɵp pul bǝrmǝkqi bolidu. Huda Balaamning undaⱪ ⱪilixiƣa yol ⱪoymisimu, Balaam bǝribir pulni dǝp Israillarƣa lǝnǝt oⱪumaⱪqi bolup yolƣa qiⱪidu. Mana bu «Balaam pǝyƣǝmbǝrning yoli» deyilidu. Biraⱪ Huda Balaamning exikining aƣzi arⱪiliⱪ: «Mana sening exiking Mening awazimni sǝndin yahxi tonuydu» degǝndǝk, xu yolning ⱪǝbiⱨlikini axkarilaydu. «Qɵl.» 22-24-bablarni kɵrüng. ■ Qɵl. 22:21. 17 Mana muxundaⱪ kixilǝr ⱪurup kǝtkǝn bulaⱪlar, borandin ⱨǝydilip yürgǝn tumanlarƣa ohxaydu; ularƣa mǝnggülük zulmǝtning ⱪapⱪarangƣuluⱪida jay ⱨazirlap ⱪoyulƣan. □ «mana muxundaⱪ kixilǝr ⱪurup kǝtkǝn bulaⱪlar, borandin ⱨǝydilip yürgǝn tumanlarƣa ohxaydu; ularƣa mǝnggülük zulmǝtning ⱪapⱪarangƣuluⱪida jay ⱨazirlap ⱪoyulƣan» — ⱪariƣanda, ularning ahirⱪi ⱨali 4-ayǝttǝ tilƣa elinƣan pǝrixtilǝrningkidin eƣir bolidu. ■ Yǝⱨ. 12. 18 Qünki ular yalƣan-yawidaⱪ yoƣan sɵzlǝr bilǝn mahtinip, adǝmning ǝtlik ⱨǝwǝslirini ⱪozƣitip ǝyx-ixrǝt ixliri bilǝn ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini yengila ⱪaqurƣanlarni azduridu. □ «Qünki ular yalƣan-yawidaⱪ yoƣan sɵzlǝr bilǝn mahtinip, adǝmning ǝtlik ⱨǝwǝslirini ⱪozƣitip ǝyx-ixrǝt ixliri bilǝn ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini yengila ⱪaqurƣanlarni azduridu» — «adǝmning ǝtlik ⱨǝwǝsliri» — «rimliⱪlarƣa»diki kirix sɵzimizdiki «ǝt» toƣruluⱪ mǝzmunni kɵrüng.
«Ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini yengila ⱪaqurƣanlarni azduridu» — yaki «ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini aran ⱪaqurƣanlarni azduridu». 19 Ular muxu kixilǝrgǝ «Silǝrni ǝrkinlikkǝ erixtürimiz» dǝp wǝdǝ ⱪilidu, lekin ɵzliri ǝmǝliyǝttǝ buzuⱪluⱪning ⱪulliridur. Qünki adǝm nemǝ tǝripidin boysundurulƣan bolsa, xuning ⱪuli bolidu. ■ Yⱨ. 8:34; Rim. 6:16. 20 Qünki ǝgǝr ular Rǝbbimiz wǝ Ⱪutⱪuzƣuqimiz Əysa Mǝsiⱨni tonux arⱪiliⱪ bu dunyaning pasiⱪliⱪliridin ⱪutulup, keyin xularƣa yǝnǝ baƣlinip, boysundurulƣan bolsa, ularning keyinki ⱨali dǝslǝpkisidinmu bǝttǝr bolidu. ■ Mat. 12:45; Ibr. 6:4; 10:26. 21 Qünki ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolini bilip turup, ɵzigǝ yǝtküzülgǝn muⱪǝddǝs ǝmrdin yüz ɵrügǝndin kɵrǝ, bu yolni ǝslidinla bilmigini ǝwzǝl bolatti. 22 Muxu ixǝnqlik ⱨekmǝtlik sɵzlǝr ularda ǝmǝlgǝ axurulidu: —
□2:1 «Lekin burun hǝlⱪ iqidǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr qiⱪⱪan, xuningdǝk aranglardimu sahta tǝlim bǝrgüqilǝr mǝydanƣa qiⱪidu» — «hǝlⱪ» bolsa Israil hǝlⱪi.
■2:1 Ⱪan. 13:2; Mat. 24:11; Ros. 20:29; 1Tim. 4:1; 2Tim. 3:1.
□2:4 «Qünki Huda gunaⱨ sadir ⱪilƣan pǝrixtilǝrni ayap olturmay, bǝlki ularni tǝⱨtisaraning ⱨangiƣa taxlap, , soraⱪⱪa tartⱪuqǝ zulmǝtlik ⱪarangƣuluⱪtiki zǝnjirlǝr bilǝn solap ⱪoyƣan yǝrdǝ...» — «tǝⱨtisaraning ⱨangi» grek tilida «tartarus» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu jay tǝⱨtisaradin ayrim turidu; ⱪariƣanda, bu yǝr muxundaⱪ gunaⱨ sadir ⱪilƣan pǝrixtilǝrgǝ alaⱨiytǝn tǝyyarlanƣan. «Zulmǝtlik ⱪarangƣuluⱪtiki zǝnjirlǝr» — yaki «zulmǝtlik ⱪarangƣuluⱪtiki ɵngkürlǝrdǝ». Muxu ayǝttǝ bayan ⱪilinƣan pǝrixtilǝr ǝsli Xǝytan bilǝn billǝ Hudaƣa isyan kɵtürgǝnlǝrni ǝmǝs, bǝlki Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ gunaⱨ ⱪilƣan pǝrixtilǝrni kɵrsitidu. «Yar.» 6:1-5 wǝ izaⱨatlar, «Yǝⱨ.» 6-7-ayǝtlǝrni wǝ izaⱨatlarni kɵrüng.
□2:5 «pǝⱪǝt ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilƣuqi Nuⱨni baxⱪa yǝttisi bilǝn saⱪlap ⱪalƣan yǝrdǝ...» — grek tilida «pǝⱪǝt ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilƣuqi sǝkkizinqi kixi Nuⱨni saⱪlap ⱪalƣan yǝrdǝ ...» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.
■2:6 Yar. 19:24; Ⱪan. 29:22; Yǝx. 13:19; Yǝr. 50:40; Əz. 16:49; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Yǝⱨ. 7.
■2:7 Yar. 19:7, 8.
□2:10 «bularning arisidiki ɵz ǝtlirigǝ ǝgixip pasiⱪ ⱨǝwǝslǝrgǝ berilgǝn, xundaⱪla ⱨoⱪuⱪ igilirigǝ sǝl ⱪariƣanlarning jazasi tehimu xundaⱪ bolidu» — «ⱨoⱪuⱪ igiliri» degǝnlik xübⱨisizki, muxu yǝrdǝ padixaⱨlar, waliylar wǝ ⱨɵkümǝtning türlük ǝmǝldarlarni, xundaⱪla Huda bekitkǝn ata-aniliⱪ ⱨoⱪuⱪnimu ɵz iqigǝ alidu. «muxundaⱪ kixilǝr ⱨali qong, mǝnmǝnqilǝrdur, ular «roⱨiy uluƣlar»ƣa ⱨaⱪarǝt ⱪilixtin ⱨeq ⱪorⱪmaydiƣanlardur» — «roⱨiy uluƣlar» ǝyni tekisttǝ «roⱨiy» degǝn sɵz yoⱪ. Lekin 11-ayǝtkǝ ⱪariƣanda qoⱪum ǝrxtiki (yaman) küqlǝr, yǝni jin-xǝytanlarni kɵrsǝtsǝ kerǝk.
□2:11 «ⱨǝtta ulardin küq-ⱪudrǝttǝ üstün turidiƣan pǝrixtilǝrmu...» — «ulardin» — bǝzilǝr muxu yǝrdiki «ular»ni «ǝrxtiki uluƣlar»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin bizningqǝ «ular» sahta tǝlim bǝrgüqilǝrning ɵzlirini kɵrsitidu. Pǝrixtilǝr ǝlwǝttǝ jin-xǝytanlardin üstün turidu! «... pǝrixtilǝrmu Pǝrwǝrdigarning aldida bu «uluƣlar»ni ⱨaⱪarǝt bilǝn ǝrz ⱪilmaydu» — mǝsilǝn, «Yǝⱨ.» 9-ayǝtni kɵrüng.
□2:12 «...xundaⱪla ɵzlirining ⱨalakǝt ixliri bilǝn toluⱪ ⱨalak bolidu» — «ɵzlirining ⱨalakǝt ixliri» degǝnning baxⱪa mǝnisi «ular (yǝni «ǝrxtiki uluƣlar»)ning ⱨalakiti» boluxi mumkin. Grek tilida pǝⱪǝt «ularning ⱨalakiti» deyilidu.
□2:15 «Ular toƣra yoldin qǝtnǝp, Bosorning oƣli Balaamning yoliƣa ǝgixip kǝtti. U kixi ⱨaram yolda tapⱪan ⱨǝⱪni yahxi kɵrgüqi idi» — «Qɵl.» 22-24-bablarda, Balaamning atisi «Beor» dǝp atilidu. «Bosor» uning baxⱪa ismi bolsa kerǝk.
□2:16 «lekin u (Balaam «pǝyƣǝmbǝr») ⱪilƣan ⱪǝbiⱨliki tüpǝylidin tǝnbiⱨini yedi (zuwansiz exǝk insanning awazi bilǝn sɵzlǝp pǝyƣǝmbǝrning ǝhmiⱪanǝ ixini tosti)» — «Beorning oƣli Balaam» toƣruluⱪ: Musa pǝyƣǝmbǝr Israillarni Misirdin Huda wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa baxlap ketiwatⱪanda, yol üstidiki padixaⱨlarning ⱪarxiliⱪiƣa uqraydu. Axu padixaⱨlardin biri Beorning oƣli Balaam degǝn «pǝyƣǝmbǝr»ni izdǝp baridu wǝ ǝgǝr u Israillarƣa lǝnǝt oⱪusa, uningƣa kɵp pul bǝrmǝkqi bolidu. Huda Balaamning undaⱪ ⱪilixiƣa yol ⱪoymisimu, Balaam bǝribir pulni dǝp Israillarƣa lǝnǝt oⱪumaⱪqi bolup yolƣa qiⱪidu. Mana bu «Balaam pǝyƣǝmbǝrning yoli» deyilidu. Biraⱪ Huda Balaamning exikining aƣzi arⱪiliⱪ: «Mana sening exiking Mening awazimni sǝndin yahxi tonuydu» degǝndǝk, xu yolning ⱪǝbiⱨlikini axkarilaydu. «Qɵl.» 22-24-bablarni kɵrüng.
□2:17 «mana muxundaⱪ kixilǝr ⱪurup kǝtkǝn bulaⱪlar, borandin ⱨǝydilip yürgǝn tumanlarƣa ohxaydu; ularƣa mǝnggülük zulmǝtning ⱪapⱪarangƣuluⱪida jay ⱨazirlap ⱪoyulƣan» — ⱪariƣanda, ularning ahirⱪi ⱨali 4-ayǝttǝ tilƣa elinƣan pǝrixtilǝrningkidin eƣir bolidu.
□2:18 «Qünki ular yalƣan-yawidaⱪ yoƣan sɵzlǝr bilǝn mahtinip, adǝmning ǝtlik ⱨǝwǝslirini ⱪozƣitip ǝyx-ixrǝt ixliri bilǝn ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini yengila ⱪaqurƣanlarni azduridu» — «adǝmning ǝtlik ⱨǝwǝsliri» — «rimliⱪlarƣa»diki kirix sɵzimizdiki «ǝt» toƣruluⱪ mǝzmunni kɵrüng. «Ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini yengila ⱪaqurƣanlarni azduridu» — yaki «ezitⱪuluⱪ yolida mengiwatⱪanlardin ɵzlirini aran ⱪaqurƣanlarni azduridu».
■2:20 Mat. 12:45; Ibr. 6:4; 10:26.
□2:22 «It aylinip ɵz ⱪusuⱪini yǝr» — birinqi ⱨekmǝtlik sɵz «Pǝnd.» 26:11din elinƣan. Ikkinqisining mǝnbǝsi namǝlum.