2
Neboⱪadnǝsar kɵrgǝn qüx
1 Neboⱪadnǝsar tǝhtkǝ olturup ikkinqi yili, birnǝqqǝ qüx kɵrdi; uning roⱨi parakǝndǝ bolup, uyⱪusi ⱪaqti. 2 Xunga padixaⱨ rǝmqi-palqi, pir-ustaz, jadugǝr wǝ kaldiy munǝjjimlǝrni qüxlirigǝ tǝbir berixkǝ qaⱪirixni buyrudi. Ular kelip padixaⱨning aldida turdi. □ «kaldiy munǝjjimlǝr» — Kaldiyǝ Babil imperiyǝsidiki muⱨim bir rayon idi, xu yǝrdikilǝr «aliyjanap kixilǝr» dǝp ⱪarilatti. Babil ordisi ⱪaidǝ-yosunliriƣa asasǝn munǝjjimlǝr xu tǝbiⱪidiki adǝmlǝrdin boluxi kerǝk idi. 3 Padixaⱨ ularƣa:
— Mǝn bir qüx kɵrdüm, bu qüxning mǝnisini bilixkǝ kɵnglüm naⱨayiti tit-tit boluwatidu, — dedi.□ «kɵnglüm naⱨayiti tit-tit boluwatidu» — ibraniy tilida «roⱨim naⱨayiti tit-tit boluwatidu».
4 Andin kaldiylǝr padixaⱨⱪa (aramiy tilida): — Aliyliri mǝnggü yaxiƣayla! Ⱪeni kǝminlirigǝ qüxlirini eytⱪayla, biz tǝbir berimiz, — dedi.□ «Andin kaldiylǝr padixaⱨⱪa (aramiy tilida): — Aliyliri mǝnggü yaxiƣayla! ... » — muxu ayǝttin tartip 8:1kiqǝ ayǝtlǝr aramiy tilida yezilƣan.
5 Padixaⱨ kaldiylǝrgǝ: — Mǝndin buyruⱪ! Silǝr awwal kɵrgǝn qüxümni eytip andin tǝbir berixinglar kerǝk. Undaⱪ ⱪilmisanglar ⱪiyma-qiyma ⱪiliwetilisilǝr, ɵyünglar ⱨajǝthaniƣa aylanduruwetilidu! ■ Dan. 3:29 6 Lekin qüxümni eytip, uningƣa tǝbir berǝlisǝnglar mǝndin sowƣatlar, in’amlar wǝ aliy izzǝttin muyǝssǝr bolisilǝr. Əmdi qüxümni eytinglar, tǝbir beringlar! — dedi.
7 Ular padixaⱨⱪa yǝnǝ bir ⱪetim:
— Aliyliri qüxlirini eytⱪayla, andin ɵzlirigǝ tǝbirini eytip berimiz, — dedi.
8 Bu qaƣda padixaⱨ jawabǝn:
— Xübⱨisiziki, silǝr pǝrmanimdin ⱪaytmaydiƣinimni bilgǝqkǝ, waⱪitni kǝynigǝ sürüwatisilǝr. 9 Lekin qüxümni eytip bǝrmisǝnglar, silǝrgǝ pǝⱪǝt buyruⱪumla ⱪalidu. Qünki silǝr waⱪit ǝⱨwalni ɵzgǝrtidu, dǝp bilip ɵzara til biriktürüp, yalƣanqiliⱪ ⱪilip meni aldimaⱪqi bolisilǝr. Xunga qüxümni eytsanglar, andin qüxümgǝ ⱨǝⱪiⱪǝtǝn tǝbir berǝlǝydiƣanliⱪinglarni xu qaƣdila bilimǝn, — dedi.
10 Kaldiylǝr padixaⱨⱪa jawabǝn:
— Dunyada aliylirining soriƣan ixini eytip berǝlǝydiƣan ⱨeqbir adǝm yoⱪtur. Ⱨeqⱪandaⱪ padixaⱨ, uning ⱪandaⱪ uluƣ yaki küqlük boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr, rǝmqi-palqi, pir-ustaz yaki kaldiy munǝjjimlǝrgǝ mundaⱪ tǝlǝpni ⱪoyƣan ǝmǝs. 11 Qünki aliylirining soriƣanliri ⱨǝⱪiⱪǝtǝn alamǝt müxkül, ilaⱨlardin baxⱪa ⱨeqkim uni ayan ⱪilalmaydu. Lekin ilaⱨlarning makani insanlar arisida ǝmǝs, — dedi.
12 Padixaⱨ ⱪattiⱪ ƣǝzǝplinip aqqiⱪlanƣan ⱨalda, Babil ordisidiki barliⱪ danixmǝnlǝrni ɵltürüxni ǝmr ⱪildi. 13 Xuning bilǝn padixaⱨning barliⱪ danixmǝnlǝrni ɵltürüx toƣrisidiki buyruⱪi qüxürüldi. Xunga hizmǝtkarliri Daniyal wǝ uning dostlirinimu ɵltürüx üqün izdidi.
Hudaning Daniyalƣa qüxni wǝ mǝnisini ayan ⱪilixi
14 Xu qaƣda Daniyal Babildiki danixmǝnlǝrni ɵltürüx ǝmrini ijra ⱪilƣili qiⱪⱪan padixaⱨning hususiy muⱨapizǝtqilǝr baxliⱪi Arioⱪⱪa aⱪilanǝ wǝ danixmǝnlǝrqǝ jawab ⱪayturup 15 uningdin: — Padixaⱨning qüxürgǝn pǝrmani nemǝ üqün xunqǝ jiddiy? — dǝp soridi. Arioⱪ ǝⱨwalni Daniyalƣa eytip bǝrdi. □ «... pǝrmani nemǝ üqün xunqǝ jiddiy» — yaki «... pǝrmani nemǝ üqün xunqǝ ⱪattiⱪ?». 16 Daniyal dǝrⱨal padixaⱨ aldiƣa kirip, padixaⱨtin qüxigǝ tǝbir bǝrgüdǝk waⱪit berixni tǝlǝp ⱪildi.□ «padixaⱨtin qüxigǝ tǝbir bǝrgüdǝk waⱪit berixni tǝlǝp ⱪildi.» — yaki «padixaⱨtin qüxigǝ tǝbir berix üqün uningƣa waⱪit bekitixni tǝlǝp ⱪildi.».
17 Andin Daniyal ɵyigǝ ⱪaytip, ǝⱨwalni dostliri Ⱨananiya, Mixael wǝ Azariyalarƣa eytip bǝrdi. 18 U ulardin ǝrxtiki Hudadin bu qüxning siri toƣruluⱪ rǝⱨim-xǝpⱪǝt iltija ⱪilip, mǝn Daniyal wǝ dostlirim tɵtimizning Babildiki baxⱪa danixmǝnlǝr bilǝn billǝ ⱨalak ⱪilinmasliⱪimizni tilǝnglar, dǝp tǝlǝp ⱪildi. 19 Andin keqidǝ Daniyalƣa ƣayibanǝ kɵrünüxtǝ xu sirning yeximi wǝⱨiy ⱪilindi. Xuning bilǝn Daniyal ǝrxtiki Hudaƣa ⱨǝmdusanalar oⱪup mundaⱪ dedi:
20 «Hudaning nami ǝbǝdil’ǝbǝd mǝdⱨiyilǝngǝy!
Qünki danaliⱪ wǝ küq-ⱪudrǝt Uningkidur.
21 U waⱪit, pǝsillǝrni Ɵzgǝrtküqidur;
U padixaⱨlarni yiⱪitidu,
Wǝ padixaⱨlarni tiklǝydu;
U danalarƣa danaliⱪ, aⱪilanilarƣa ⱨekmǝt beridu.
22 U qongⱪur wǝ sirliⱪ ixlarni axkariliƣuqidur,
Ⱪarangƣuluⱪⱪa yoxurunƣan ixlarni yahxi bilgüqidur,
Nur ⱨǝmixǝ Uning bilǝn billidur.■ Ayup 32:8
23 I manga danaliⱪ wǝ küq bǝrgǝn ata-bowilirimning Hudasi,
Sanga xükür wǝ ⱨǝmdusanalar eytay!
Sǝn ⱨazirla biz dua ⱪilƣan ixni manga axkariliding,
Padixaⱨning soriƣan ixini bizgǝ kɵrsitip bǝrding».
Daniyalning padixaⱨning qüxigǝ tǝbir berixi
24 Andin Daniyal padixaⱨ Babildiki danixmǝnlǝrni ɵltürüxkǝ tǝyinligǝn Arioⱪning aldiƣa berip uningƣa:
— Babildiki danixmǝnlǝrni ɵltürmigǝyla. Meni padixaⱨning aldiƣa baxlap kirgǝyla, mǝn padixaⱨning qüxigǝ tǝbir berǝy, — dedi.
25 Arioⱪ xuan Daniyalni padixaⱨ Neboⱪadnǝsarning aldiƣa baxlap kirip, padixaⱨⱪa: —
«Mǝn Yǝⱨudiy ǝsirlǝr iqidin aliylirining qüxigǝ tǝbir berǝlǝydiƣan bir kixini taptim» — dedi.
26 Padixaⱨ Daniyal (Bǝltǝxasar dǝpmu atilidu)ƣa:
«Sǝn mening kɵrgǝn qüxümni ayan ⱪilip, uningƣa tǝbir berǝlǝmsǝn? — dedi.
27 Daniyal padixaⱨning aldida turup xundaⱪ jawab bǝrdi:
— I aliyliri, sili soriƣan bu sirni danixmǝn, pir-ustaz, rǝmqi-palqi wǝ munǝjjimlar ɵzlirigǝ yexip berǝlmǝydu. 28 Biraⱪ ǝrxtǝ sirlarni axkariliƣuqi bir Huda bar. U bolsa aliyliriƣa ahirⱪi zamanning künliridǝ nemǝ ixlarning bolidiƣanliⱪini ayan ⱪildi. Əmdi ɵzlirining qüxini, yǝni aliyliri uhlawatⱪanda kɵrgǝn ƣayibanǝ alamǝtlǝrni eytip berǝy: — □ «aliyliri uhlawatⱪanda kɵrgǝn ƣayibanǝ alamǝtlǝr...» — aramiy tilida: «sili kariwatta yatⱪanda kallilirida kɵrgǝn ƣayibanǝ alamǝtlǝr..» deyilidu.
29 — I aliyliri, sili uhlaxⱪa yatⱪanda kǝlgüsidiki ixlarni oylap yattila. Sirlarni birdinbir Axkariliƣuqi ɵzlirigǝ yüz beridiƣan ixlarni kɵrsǝtti. 30 Manga kǝlsǝk, bu sirning manga ayan ⱪilinƣini mening baxⱪa jan igiliridin artuⱪ ⱨekmǝtkǝ igǝ bolƣanliⱪimdin ǝmǝs, bǝlki bu qüxning tǝbirini, xundaⱪla xaⱨ aliylirining kɵngülliridiki oylirini ɵzlirigǝ mǝlum ⱪilix üqündur.
31 — Əy aliyliri, sili ƣayibanǝ alamǝttǝ ɵzlirining aldilirida turƣan gigant bir ⱨǝykǝlni kɵrdilǝ. Bu ⱨǝykǝl naⱨayiti gǝwdilik bolup, zor nur qaⱪnap turidiƣan ⱨǝywǝtlik ⱨǝm ⱪorⱪunqluⱪ idi. 32 Ⱨǝykǝlning bexi esil altundin, kɵkriki wǝ ⱪolliri kümüxtin, bǝl wǝ saƣriliri mistin, 33 Yuta-paqiⱪi tɵmürdin, puti tɵmür bilǝn layning arilaxmisidin yasalƣan. 34 Ɵzliri uni kɵrüwatⱪan qaƣlirida, adǝm ⱪoli bilǝn ⱪezilmiƣan bir tax kelip ⱨǝykǝlgǝ urulup uning tɵmür bilǝn layning arilaxmisidin yasalƣan putini qeⱪiwǝtti. 35 Uningdiki tɵmür, lay, mis, kümüx, altunlar xuan parqǝ-parqǝ ⱪilinip, xamal ularni bǝǝyni yazliⱪ hamandiki topilarni uqurƣandǝk, ⱪayta ⱨeq tepilmiƣudǝk ⱪilip uquriwǝtti. Lekin ⱨeliⱪi tax yoƣinap, pütkül jaⱨanni ⱪapliƣan ƣayǝt zor bir taƣⱪa aylandi.
36 Kɵrgǝn qüxliri mana xudur. Əmdi biz ɵzlirigǝ bu qüxning mǝnisini yexip berimiz.□ «Əmdi biz ɵzlirigǝ bu qüxning mǝnisini yexip berimiz» — «biz» degǝn bu sɵz xübⱨisizki, Daniyalning ɵzigǝ wǝ üq dostiƣa wakalitǝn sɵz ⱪilƣinini bildüridu. ■ Dan. 7 
Babil imperiyǝsi
Babil imperiyǝsi
37 Əy aliyliri, ɵzliri pütkül padixaⱨlarning bir padixaⱨi, ǝrxtiki Huda siligǝ padixaⱨliⱪ, nopuz, küq wǝ xɵⱨrǝt ata ⱪildi. 38 Insan baliliri, ⱨaywanatlar, uqar-ⱪanatlar mǝyli ⱪǝyǝrdǝ tursun, Huda ularni ⱪolliriƣa tapxurup silini ularning ⱨǝmmisigǝ ⱨakim ⱪildi. Sili u ⱨǝykǝlning altun bexidursila.
Pars imperiyǝsi
Pars imperiyǝsi
39 Ɵzliridin keyin yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ kelidu. Lekin u silining padixaⱨliⱪliriƣa yǝtmǝydu. Uningdin keyin üqinqi bir padixaⱨliⱪ, yǝni mis padixaⱨliⱪ kelip pütkül yǝr yüzigǝ ⱨakim bolidu.
Gretsiyǝ (Yunan) imperiyǝsi
Gretsiyǝ (Yunan) imperiyǝsi
40 Uningdin keyinki tɵtinqi padixaⱨliⱪ bolsa tɵmürdǝk mustǝⱨkǝm bolidu. Tɵmür barliⱪ baxⱪa nǝrsilǝrni qeⱪiwetip boysundurƣinidǝk, xuningƣa ohxax bu tɵmür padixaⱨliⱪ ɵz aldinⱪi padixaⱨlarning ⱨǝmmisini ezip qeⱪiwetidu. 
Rim imperiyǝsi
Rim imperiyǝsi
41 Ɵzliri kɵrgǝndǝk tɵmür bilǝn seƣiz layning arilaxmisidin yasalƣan put wǝ barmaⱪlar bu padixaⱨliⱪning bɵlünmǝ bolup ketidiƣinini kɵrsitidu. Biraⱪ bu padixaⱨliⱪ tɵmürdǝk küqkǝ igǝ bolidu, qünki sili kɵrgǝndǝk, tɵmür bilǝn lay arilaxⱪan. 42 Tɵmür bilǝn layning arilaxmisidin yasalƣan putning barmaⱪliri u padixaⱨliⱪning bir ⱪismining küqiyidiƣanliⱪini, bir ⱪismining ajizlixidiƣanliⱪini kɵrsitidu. 43 Ɵzliri tɵmür bilǝn layning arilaxⱪanliⱪini kɵrdilǝ. Bu u padixaⱨliⱪning ⱨɵkümdarliri padixaⱨliⱪning puⱪraliri bilǝn ittipaⱪlaxmaⱪqi bolƣanliⱪini kɵrsitidu. Lekin tɵmür lay bilǝn arilaxmiƣandǝk, birlixip ketǝlmǝydu. □ «padixaⱨliⱪning puⱪraliri bilǝn...» — aramiy tilida: «insanlarning nǝsli bilǝn....». 44 U ahirⱪi padixaⱨlar tǝhttǝ olturƣan mǝzgildǝ, ǝrxtiki Huda yimirilmǝs bir padixaⱨliⱪ bǝrpa ⱪilidu. Bu padixaⱨliⱪ ⱨǝrgiz baxⱪa bir hǝlⱪⱪǝ ɵtmǝydu; ǝksiqǝ u bu baxⱪa padixaⱨliⱪlarni üzül-kesil gumran ⱪilip, ɵzi mǝnggü mǝzmut turidu. □ «U ahirⱪi padixaⱨlar» — putning barmaⱪlirining padixaⱨlarƣa wǝkillik ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsǝtsǝ kerǝk. Bu bab wǝ 7-bab toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. ■ Dan. 3:33; 4:31; 6:27; 7:14, 27; Mik. 4:7; Luⱪa 1:33 45 Ɵzliri adǝm ⱪoli bilǝn ⱪezilmiƣan bir taxning taƣdin qiⱪⱪinini wǝ uning ⱨǝykǝldiki tɵmür, mis, lay, kümüx, altunni qeⱪiwǝtkǝnlikini kɵrdilǝ. Xunga uluƣ Huda aliyliriƣa kǝlgüsidǝ yüz beridiƣan ixlarni bildürgǝn. Kɵrgǝn qüxliri qoⱪum ǝmǝlgǝ axidu, berilgǝn tǝbir mutlǝⱪ ixǝnqliktur.□ «Ɵzliri adǝm ⱪoli bilǝn ⱪezilmiƣan bir taxning taƣdin qiⱪⱪinini wǝ uning ⱨǝykǝldiki tɵmür, mis, lay, kümüx, altunni qeⱪiwǝtkǝnlikini kɵrdilǝ...» — bu babtiki bexarǝtlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. ■ Yǝx. 8:14; 28:16; Zǝb. 118:22; Zǝk. 3:9; Mat. 21:42-44; Yⱨ. 3:31; 8:23
Padixaⱨning Daniyalƣa in’am berixi
46 Andin padixaⱨ Neboⱪadnǝsar ɵzini yǝrgǝ etip Daniyalƣa sǝjdǝ ⱪildi wǝ uningƣa ⱨǝdiyǝ berip huxpuraⱪ-isriⱪ selixni ǝmr ⱪildi. 47 Padixaⱨ uningƣa:
— Dǝrwǝⱪǝ, sening Hudaying ilaⱨlar iqidǝ ǝng uluƣ Ilaⱨ, padixaⱨlarning hojisi wǝ sirlarni axkariliƣuqi ikǝn, qünki sǝn bu sirni yǝxting! — dedi.
48 Andin padixaⱨ Daniyalning mǝrtiwisini yuⱪiri ⱪilip, uningƣa nurƣun esil sowƣatlarni tǝⱪdim ⱪildi. U uni pütkül Babil ɵlkisigǝ ⱨakim boluxⱪa tǝyinlidi wǝ uni Babildiki danixmǝn-ǝⱪildarlarning bax aⱪsaⱪili ⱪildi. 49 Daniyalning padixaⱨtin tǝlǝp ⱪilixi bilǝn, padixaⱨ Xadrak, Mixak wǝ Əbǝdnegolarni Babil ɵlkisining mǝmuriy ixlirini idarǝ ⱪilixⱪa tǝyinlidi. Daniyal ɵzi orda hizmitidǝ ⱪaldi.□ «Daniyal ɵzi orda hizmitidǝ ⱪaldi» — aramiy tilida «Daniyal padixaⱨning dǝrwazisida turatti». Kona zamanlarda xǝⱨǝrning yaki ordining dǝrwazisi bolsa, soraⱪqilar ⱨɵküm qiⱪiridiƣan jay idi.
□2:2 «kaldiy munǝjjimlǝr» — Kaldiyǝ Babil imperiyǝsidiki muⱨim bir rayon idi, xu yǝrdikilǝr «aliyjanap kixilǝr» dǝp ⱪarilatti. Babil ordisi ⱪaidǝ-yosunliriƣa asasǝn munǝjjimlǝr xu tǝbiⱪidiki adǝmlǝrdin boluxi kerǝk idi.
□2:3 «kɵnglüm naⱨayiti tit-tit boluwatidu» — ibraniy tilida «roⱨim naⱨayiti tit-tit boluwatidu».
□2:4 «Andin kaldiylǝr padixaⱨⱪa (aramiy tilida): — Aliyliri mǝnggü yaxiƣayla! ... » — muxu ayǝttin tartip 8:1kiqǝ ayǝtlǝr aramiy tilida yezilƣan.
□2:15 «... pǝrmani nemǝ üqün xunqǝ jiddiy» — yaki «... pǝrmani nemǝ üqün xunqǝ ⱪattiⱪ?».
□2:16 «padixaⱨtin qüxigǝ tǝbir bǝrgüdǝk waⱪit berixni tǝlǝp ⱪildi.» — yaki «padixaⱨtin qüxigǝ tǝbir berix üqün uningƣa waⱪit bekitixni tǝlǝp ⱪildi.».
□2:28 «aliyliri uhlawatⱪanda kɵrgǝn ƣayibanǝ alamǝtlǝr...» — aramiy tilida: «sili kariwatta yatⱪanda kallilirida kɵrgǝn ƣayibanǝ alamǝtlǝr..» deyilidu.
□2:36 «Əmdi biz ɵzlirigǝ bu qüxning mǝnisini yexip berimiz» — «biz» degǝn bu sɵz xübⱨisizki, Daniyalning ɵzigǝ wǝ üq dostiƣa wakalitǝn sɵz ⱪilƣinini bildüridu.
■2:36 Dan. 7
□2:43 «padixaⱨliⱪning puⱪraliri bilǝn...» — aramiy tilida: «insanlarning nǝsli bilǝn....».
□2:44 «U ahirⱪi padixaⱨlar» — putning barmaⱪlirining padixaⱨlarƣa wǝkillik ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsǝtsǝ kerǝk. Bu bab wǝ 7-bab toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
■2:44 Dan. 3:33; 4:31; 6:27; 7:14, 27; Mik. 4:7; Luⱪa 1:33
□2:45 «Ɵzliri adǝm ⱪoli bilǝn ⱪezilmiƣan bir taxning taƣdin qiⱪⱪinini wǝ uning ⱨǝykǝldiki tɵmür, mis, lay, kümüx, altunni qeⱪiwǝtkǝnlikini kɵrdilǝ...» — bu babtiki bexarǝtlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
■2:45 Yǝx. 8:14; 28:16; Zǝb. 118:22; Zǝk. 3:9; Mat. 21:42-44; Yⱨ. 3:31; 8:23
□2:49 «Daniyal ɵzi orda hizmitidǝ ⱪaldi» — aramiy tilida «Daniyal padixaⱨning dǝrwazisida turatti». Kona zamanlarda xǝⱨǝrning yaki ordining dǝrwazisi bolsa, soraⱪqilar ⱨɵküm qiⱪiridiƣan jay idi.