□3:2 «Pǝrisiylǝr Əysaning üstidin ǝrz ⱪilayli dǝp xabat künidǝ kesǝl saⱪaytidiƣan-saⱪaytmaydiƣanliⱪini paylap yürǝtti» — ularning ⱪilmaⱪqi bolƣan ǝrzi bolsa «U xabat künidǝ kesǝlni saⱪaytsa, «ixligǝn» yaki «hizmǝt ⱪilƣan»ƣa barawǝr bolidu, xunga (ularning qüxinixiqǝ) «Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ ⱪilƣan»» bolidu.
□3:5 «ⱪoli ǝsligǝ kǝltürüldi» — kǝltürüldi» degǝn peilning «mǝjⱨul xǝkli» bizgǝ bu ixni Huda Ɵzi ⱪilƣan, degǝnni uⱪturidu. Əmdi ular bu mɵjizini «xabat künidǝ yaratⱪanliⱪi» üqün zadi kimni ǝyiblimǝkqi?
□3:6 «Ⱨerod padixaⱨning tǝrǝpdarliri» — Ⱨerod padixaⱨ wǝ uning tǝrǝpdarliri toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. Lekin bizgǝ ǝng ⱨǝyran ⱪalarliⱪi bǝlkim xuki, Rǝbbimiz tǝlim berixkǝ baxliƣanda, bir-birigǝ küxǝndǝ bolƣan ««Ⱨerod tǝrǝpdarliri» wǝ Pǝrisiylǝr ⱨǝmkarlixip, Əysani yoⱪitixⱪa mǝsliⱨǝtlixidu («Mat.» 22:16nimu kɵrüng). Mana ⱪarangƣuluⱪⱪa tǝwǝ bolƣan kixilǝr ⱨaman birinqi bolup nur bilǝn düxmǝnlixidu («Yuⱨ.» 1:5, 3:19).
■3:6 Mat. 12:14; Yⱨ. 10:39; 11:53.
□3:7-8 «Idumiya ɵlkisi» — «Idumiya» Tǝwratta «Edom» deyilidu.
■3:13 Mat. 10:1; Mar. 6:7; Luⱪa 6:13; 9:1.
□3:15 «U ulardin on ikkisini ɵzi bilǝn billǝ boluxⱪa... jinlarni ⱨǝydǝx ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ boluxⱪa tallap bekitti» — (14-15-ayǝt) bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ 14-15-ayǝttǝ «U ulardin on ikkisini «rosullar» dǝp atap, ɵzi bilǝn billǝ boluxⱪa, sɵz-kalamni jakarlaxⱪa wǝ jinlarni ⱨǝydǝx ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ boluxⱪa tallap bekitti» deyilidu.
□3:17 «Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning inisi...» — yaki «Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning akisi...». «u ularni «Binni-Rǝgaz», yǝni «Güldürmama oƣulliri» dǝpmu atiƣan» — muxu yǝrdǝ biz bu isimni ibraniy tilidiki aⱨangi boyiqǝ alduⱪ. «Rǝgaz» ibraniy tilida adǝttǝ «ƣǝzǝp, ⱪǝⱨr»ni bildüridu. Ⱪariƣanda ular ikkilisi ǝslidǝ intayin terikkǝk idi! Grek tilida tǝlǝppuz «Boanǝrgǝs» dǝp oⱪulidu.
□3:18 «millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon» — yaki «Ⱪanaanliⱪ Simon». Yǝⱨudiy «millǝtpǝrwǝrliri» yaki «millǝtqiliri» wǝtinini Rim imperiyǝsidin azad ⱪilix üqün zorawanliⱪ yoli bilǝn kürǝx ⱪilƣuqilar idi.
□3:22 «uningda bǝǝlzibub bar» — «bǝǝlzibub» yaki «bǝǝlzibul» bolsa jinlarning ǝmiri bolƣan Xǝytanning baxⱪa bir ismidur.
■3:22 Mat. 9:34; 12:24; Luⱪa 11:15; Yⱨ. 8:48.
□3:27 «Ⱨeqkim küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini bulap ketǝlmǝydu — pǝⱪǝt u xu küqtünggürni awwal baƣliyalisa andin ɵyini bulang-talang ⱪilalaydu» — bu tǝmsildiki «küqtünggür adǝm» Xǝytanni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Uning ɵyini bulang-talang ⱪilƣuqi Əysadin baxⱪa ⱨeqkim bolmaydu.
□3:28 «ular ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisi...» — grek tilida «ular kupurluⱪ bilǝn ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu ibarǝ ularning kupurluⱪliri bǝlkim intayin eƣir boluxi mumkin degǝnni bildüridu.
■3:28 1Sam. 2:25; Mat. 12:31; Luⱪa 12:10; 1Yuⱨa. 5:16.
□3:29 «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi kupurluⱪ ⱪilix» — yaki «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilix» degǝn gunaⱨ toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
■3:29 1Yuⱨa. 5:16.
□3:32 «Mana, aningiz, iniliringiz sizni izdǝp sirtta turidu» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «wǝ singilliringiz» dǝp ⱪoxup oⱪulidu. Ⱨeqbolmiƣanda grek tilida «aka-inilǝr» degǝn sɵz bir ⱪerindax «aqa-singillar»ni ɵz iqigǝ alatti.
■3:35 Yⱨ. 15:14; 2Kor. 5:16,17.