Mbuli Inojile vyoyandichigwe na
Lukasi
Chilongole
Mbuli Inojile yandichigwe na Lukasi ndo imwe ya vitabu vine viwele mli ilagano lya sambi vilingusima mbuli ya ukomu Yesu Kilistu. Chila chimwe changuchemigwa Injili, ilinguzeleka kota Mbuli Inojile. Navyandichigwa na Matei na Malichi na Lukasi na Yohana, mhela Yesu loyabagame. Lukasi handiche yeka mbuli ya ukomu wa Yesu, ila nakandika vinhu vyeng'ha, walanguswa wa Yesu vyowaditile loyabagame na kuzilipuka, chitabu chino chilinguchemigwa Madito ga watumigwa. Kuduhuli ne yumwe yavizelele mhela wachi na kohi Mbuli Inojile ya Lukasi koyandichigwe, ila wasomile wangukunda kota hanji nayandichigwa kuli mhela wa makumi saba kulawila Yesu loyavumbuche.
Lukasi ndo yandiche, heye nayali dakitali. Nzila yoyandiche na ndonga yoyatumiye, yangulajila kota heye nakasoma lukami. Lukasi nakagana kwandika goya mbuli ya ukomu wa Yesu, yosima madito nagalawile, ahyo wanji welanguse kwa kugasoma (Lukasi 1:1-3). Nahawele Myahudi (Wakolosai 4:10-14). Nakandika kuta na wanhu hawawele Wayahudi wavizele choyandiche. Ayi yangoneka hala hoyasimile vihendo vya Wayahudi (Lukasi 1:8).
Mbuli Inojile yandichigwe na Lukasi iwhana ng'hatu na vitabu vya Matei na Malichi kwa vila vyangusima mbuli nyinji zilingiwhana na nzila imwe. Mli vitabu vidatu, Lukasi changusima mbuli nyinji zilinguwala kuvumbuka kwa Yohana mbatiza. Lukasi kahi kanguhimiliza mbuli ya kilechela na kigana (3:3, 11:4, 17:3-4, 23:34) na kumlanda Nguluwi (3:21, 5:16, 6:12, 11:1-12, 22:32).
Gali Mgati
Kuli sula ya 1:1-4, Lukasi kangulonga mbuli ya Injili ya heye na chiwalo cha kwandika.
Hamba kangusima kuvumbuka kwa Yesu na vyoyawichile goya kwaluka kulangusa (1:5-4:13).
Honhu hakulu ha Injili (4:14-21:38), Lukasi kangusima mbuli ya mijito yoyakolile Yesu, kota vila vinduzanduza vyoyaditile na vinhu vyoyalanguse.
Mwiso, mli sula mbili za kumwiso za chitabu, Lukasi kangusima vila Yesu vyobagame na kutiligwa na kuzilipuka.
1
1 Mkulu Teofili,
Wanhu wenji wadita kota vila vyowadahile kwandika vinhu vila vilawile hagati hahetwe. 2 Nawandika vinhu vyotulonjelwe na awala waviwene avyo kwa meho ga hewo kulawa kwaluche na kudamla Mbuli Inojile. 3 Ahyo mkulu Teofili, lekachoni na heni ndola goya vinhu avyo vyeng'ha kulawa kwaluche, nambona hata heni ndikwandichile goya vila vilawile. 4 Ndangudita hino leka hegwe nagwe uvizele kukomya kweng'ha kuli vinhu vyoulanguswe.
Kuleligwa kwa Yohani kwangudamuligwa
5 Mihela Helodi loyali mndewa wa Yudeya, kwali na mtambika yumwe itagwa lyake Sakaliya, heye nayali mchilundo cha watambika cha Abiya. Mdala wa heye nakachemigwa Elisabeti, heye nayali wa lukolo lwa mtambika Aluni. 6 Weng'ha weli watanganiche hali meho ga Nguluwi, wochikala kwa kuwinza vyoyolonga na kulajiza Mkulu Nguluwi. 7 Nawalihela mwana, lekachoni Elisabeti nayali mhende, na weng'ha weli wali walalile lukami.
8 Zuwa limwe Sakaliya nayali yodita mijito ja kutambika kuli Ng'handa ya Nguluwi, lekachoni nayali nzamu ya heye ya kulavya nhambiko. 9 Kota vyoili chihendo cha watambika, simbi imgubuchila Sakaliya kwinjila Ng'handa ya Mkulu kufunyiza ubani. 10 Wanhu wenji wali wamemile kunze wolanda Nguluwi mhela awo wa kufunyiza ubani.
11 Hamba mhilisi wa Mkulu Nguluwi kamlawila Sakaliya, kema kudilo kwa honhu ha kulavila nhambiko ha kufunyiza ubani. 12 Sakaliya loyamuwene, nakatinuka vibi, yokakama aku yodumba. 13 Ila mhilisi wa kilanga nakamlonjela, “Sakaliya, uleche kudumba! Nguluwi kahulika kulanda kwa hegwe. Mdala wa hegwe Elisabeti kokulelela mwana mlume, hegwe kompa itagwa Yohani. 14 Hegwe kosangalala na kusechelela ng'hatu, na wanhu wenji wosechelela kuleligwa heye. 15 Kowa mng'hangala hali Mkulu. Honwa divai wala chinhu chigazaga. Komema Muhe Yelile kulawa mmunda mwa mamo wa heye. 16 Kowahilusa wanhu wenji wa Isilaeli wampale Mkulu, Nguluwi wa hewo. 17 Komlongolela Mkulu, kowa na mong'ho na ludali lwa mloli wa Nguluwi, Eliya, kowadita wahaza na wana wegane. Kowagalamla wanhu wohambe wamkunde Nguluwi wawe na majesa gatanganiche, na kuwakola wanhu wekale goya kumbochela Mkulu.”
18 Sakaliya nakamuuza ayo mhilisi wa kilanga, “Hino ndovizela ndaze kota mbuli ayi yakukomya? Heni ndala, na mdala wa heni kalala.” 19 Yula mhilisi wa kilanga nakamlonjela, “Heni Gabulieli, ndilingwima hali Nguluwi. Heye ndo yanhumile kuya kulonga na hegwe na kukulonjela mbuli ayi inojile. 20 Ila kwa vila hambe ukunde mbuli ayi yoilawila kwa mihela jake, kolemwela kulonga mbaka ago gondikulonjele, galawile.”
21 Mhela awo, wala wanhu wali wombeta Sakaliya, wabubuwala vyoyali yokawila kulawa mli Ng'handa ng'hulu ya Nguluwi. 22 Vyoyalawile kunze ya Ng'handa ya Nguluwi, nakalemwela kulonga nawo, ahyo nawavizela kona maono mla mng'handa ya Nguluwi. Kwa vila nayali yolemwela kulonga, ila yaliyolajila na moko.
23 Mhela wa heye wa kudita mijito kuli Ng'handa ng'hulu ya Nguluwi lo umalile, kahiluka kaye. 24 Hamba kuli mazuwa mado, mhazwa wa heye Elisabeti kawa na himila, kekala haluga mg'handa myezi jihano. Kalonga, 25 “Mkulu kanditila aga. Sambi kandajila isungu lya heye. Kambusila soni iwele na heni hali wanhu.”
Kuleligwa kwa Yesu kwangudamligwa
26 Kuli mwezi wa sita wa himila ya Elisabeti, Nguluwi kamlajiza mhilisi wa kilanga yalinguchemigwa Gabulieli, yalute kuli muji ulinguchemigwa Nasaleti, kuli isi ya Galilaya. 27 Nakoya kwa mhinza yumwe yalinguchemigwa Maliya, yabanichilwe na munhu yumwe itagwa lyake Yusufu wa lukolo lwa mndewa Daudi. 28 Mhilisi wa kilanga nakaluta kwa heye, kamlamusa, “Kulamka! Mkulu Nguluwi kahamwe na hegwe, naheye kakutambichiza ng'hatu!”
29 Maliya loyahuliche luzi awo, nakesinza lukami, kaza ngijesa mnhumbula ya heye, kulamsa aku kwa ndaze? 30 Ila yula mhilisi wa kilanga nakamlonjela, “Maliya, uleche kudumba! Nguluwi kakugalila kunoga kwa heye. 31 Ahino, kowa na himila, hamba kolela mwana wa udewele mlume na komchemela itagwa Yesu. 32 Heye kowa mng'hangala na kochemigwa Mwana wa Nguluwi nayali kuchanya ng'hatu. Mkulu Nguluwi komdita yawe mndewa kota vyoyali sekulu wa heye Daudi. 33 Kowa mndewa wa lukolo lwa Yakubu kolutilila, na undewa wa heye wowa hela kuduma!”
34 Maliya nakamlonjela mhilisi wa kilanga, “Heni, sinating'hana na mlume. Lelo ago gowa ndaze?” 35 Yula mhilisi wa kilanga nakamlonjela, “Muhe Yelile kokudulichila, na mong'ho wa Nguluwi lokugubika. Kwa mbuli ayo, mwana yelile yoleligwa kochemigwa, Yelile mwana wa Nguluwi. 36 Ulole, Elisabeti mng'holoze heye! Wanhu nawamchemile mhende, leka sambi kana himila ya myezi sita, nakulala koyalalile. 37 Mina kwa Nguluwi kuduhuli mbuli iwele ngulemwelwa.”
38 Maliya kalonga “Heni nda chitumagwa wa Mkulu, iwe kota vyoulonjile.” Hamba yula mhilisi wa kilanga nakoka.
Maliya kangumjendela Elisabeti
39 Logakolile mazuwa mado, Maliya nakawoha majendo kuluta himahima mbaka mji umwe, uwele mchidunda cha Yuda. 40 Ako nakenjila mng'handa ya Sakaliya, kamlamsa Elisabeti. 41 Elisabeti lowahuliche kulamusa kwa Maliya, chali chitigasika mmunda mwa heye. Elisabeti kamemezwa Muhe Yelile, 42 na heye kalonga kwa lizi likulu, “Kutambichizwa kusinda wadala weng'ha, na mwana youmulela kotambichizwa. 43 Heni nda whaani, leka mamo wa Mkulu wa heni yanjendele? 44 Lonyhuliche ulamso wa hegwe, chali mmunda mwa heni chitagasika kwa kusangalala. 45 Kutambichizwa ng'hatu hegwe kwa kukunda mbuli ya Mkulu, kwa vila yowa ikomya kwa gala Mkulu goyakulonjile hegwe!”
Lwimbo lwa maliya.
46 Maliya kalonga,
“Nhumbula ya heni yangumutogola Mkulu,
47 na muhe wa heni wangusangalala kwa Mbuli ya Nguluwi mlohozi wa heni,
48 Lekachoni kang'humbuka, chitumagwa wa heye yaholile!
Kulawa sambi na kulutilila, wanhu weng'ha wonyhema mtambichizwa,
49 kwa vinhu vikulu Nguluwi vyoyaditile.
Itagwa lya Nguluwi lyela.
50 Kulawa ulelo awu na kulutilila,
kawalajila Isungu weng'ha walingumdumba heye.
51 Kadita mbuli ng'hulu kwa moko wa heye.
Kawasambalula wali na mnvimnvi majesa ga mnhumbula za hewo.
52 Kawadulisa wandewa kulawa mvigoda vya hewo vya undewa,
nakawakwiniza wala waholile.
53 Wali na nzala kawagutiza vinhu vinojile,
wali na lufufu kawaleka walute moko yeng'ha.
54 Kambochela Isilaeli chitumagwa wa heye,
yokumbuka isungu lyake.
55 Kota vonawalongane na wakulu wa hetwe,
Abulahamu na ulelo wa heye mazuwa gose.”
56 Maliya nakekala na Elisabeti myezi jidatu, hamba kahiluka kaye kwa heye.
Kuleligwa kwa Yohani Mbatiza
57 Mhela wa Elisabeti kulela naufika, kalela mwana mlume. 58 Wanhu wahabehi na haluga hake nawahulika Mkulu Nguluwi kamonela isungu ng'hatu, nawasangalala hamwe na heye.
59 Hamba mazuwa nane nagafika ga kumwinjiza yula mwana ikumbi, wazangugana kumchemela itagwa lya mhaza wa heye, Sakaliya. 60 Ila mayake kalonga, “Hebu! Kochemigwa Yohani.” 61 Wamlonjela, “Lekachoni haduhu munhu mlukolo lwenu, yalinguchemigwa itagwa ali?” 62 Wamgodeza mhaza wa mwana yalonje, mwanage yapegwe itagwa lyachi. 63 Heye kalanda chibao cha kwandika kandika hino, Yohani ndo itagwa lyake, weng'ha wekala wabubuwale. 64 Bahala umyango na mlomo wa Sakaliya ugubuka kazangulonga kahi yomtogola Nguluwi. 65 Woga nauwenjila wanhu weng'ha wa hala habehi, na mbuli azo zenela chila honhu mchidunda cha Yudeya. 66 Weng'ha wahuliche mbuli ayo, nawejesa mnhumbula zawo wolonga, mwana ayu kowa ndaze? Mana loneka ludali lwa Mkulu Nguluwi lwali hamwe na heye.
Lwimbo lwa Sakaliya
67 Sakaliya, mhaza wa Yohani, kamemezwa Muhe Yelile, kazangulonga lizi lya Nguluwi.
68 Yatogolwe Mkulu Nguluwi wa Isilaeli,
kawoyela na kuwagombola wanhu wa heye.
69 Katugalila mlohozi mkulu nayali na ludali,
lukolo lwa Daudi mtumigwa wa heye.
70 Na katulonjela aho katali kukolela kuli waloli wa heye welile.
71 Hino kotulohola mmoko mwa watwihilwe hetwe,
na kulawa mmoko mwa wanhu weng'ha wehile.
72 Kalonga kowonela isungu wakulu wa hetwe,
na kukumbuchila ilagano lyelile.
73 Kamlahila Abulahamu sekulu wa hetwe.
74 Kutulohola mmoko mwa wanhu watwihilwe,
tuwafugamile ne kudumba,
75 Tuwe welile na watanganiche hali heye,
mazuwa geng'ha ga ukomu wa hetwe.
76 Na hegwe go mwana wa heni, kochemigwa mloli wa Mkulu Nguluwi nayali kuchanya ng'hatu,
komlongola Nguluwi mwana komgongomanyila nzila,
77 kowatagusila wanhu kota woloholigwa,
na kusilwa gehile gowaditile.
78 Nguluwi wa hetwe kana isungu.
Kotusomolela lumuli lya ulohozi lituyila kulawa kuchanya.
79 Nakuwamwesela weng'ha wekale kutitu kuli kwaga,
na yalongoze migulu ja hetwe mnzila ya kikala goya.
80 Mwana kakula na ludali mli Muhe. Nekekala kugunuche mbaka loyelajile kwa wanhu wa Isilaeli.