Mbuli Inojile yandichigwe na
Matei
Chilongole
Mbuli Inojile vyoyandichigwe na Matei ndo chimwe mwa vitabu vine viwele mli ilagano lya sambi vilingusima mbuli ya ukomu wa Yesu Kilistu. Chila chimwe cha vitabu avyo changuchemigwa Injili, ilinguzeleka kota Mbuli Inojile. Navyandichigwa na Matei na Malichi na Lukasi na Yohana, Yesu loyabagame. Wasomile hawavizelele mhela wa Mbuli Inojile ya Matei hoyandichigwe. Ila hanji wangijesa nayali kuli mhela wa makumi sita kulawila Yesu loyavumbuche. Kahi honhu nahoyandichigwe hailinguzeleka. Ila wangijesa kota nayandichigwa Palestina kuli muji wa Yelusalemu.
Nayandichigwa na Matei. Nayali mkongoza kodi mhela naloyang'hali chemigwa na Yesu. Yawe mlanguswa wa heye. Kahi nakazeleka kwa itagwa lya Lawi. Matei nayali yumwe mwa wala watumigwa kumi na weli. Nakawandichila Wayahudi weng'ha. Ahi toweza kona kota Matei nakandika kwa Wayahudi kwa vila nakandika iwalile ilagano lya katali mzidi ya mala makumi sita mli chitabu achi. Nakagana kulajila kota Yesu nayali maseya. Mlohozi yahaguligwe na Nguluwi nayalavilwe uloli katali. Matei kahi nakandika menji gawalile Undewa wa Nguluwi. Wayahudi nawejesa kota maseya loyoyile nayahawele mndewa wa isi yeng'ha. Matei nakandika goya kwa kusima mbuli ya undewa wa chimuhe wa Nguluwi.
Mbuli Inojile navyoyandichigwe na Matei. Ndo chitabu chinojile cha kwaluka kulangusila mli ilagano lya sambi kwa vila china menji kulawa mli ilagano lya katali. Changulumbiza malagano meli. Wasomile wenji wangijesa kota Matei nakajeza kwandika kwa kuchiwhaniza chitabu achi na vitabu vihano vya Musa mli ilagano lya katali. Kudamla kwa Yesu kuchidunda Matei sula ya 5-7. Yanguwhanizwa na malajizo goyapegwe Musa. (Kukumbuchila 19:3-23; 33).
Gali mgati
1. Matei kangwaluka kwa kusima kuvumbuka kwa Yesu na kwaluka kwa mijito ya heye sula ya 1-4.
2. Hamba Matei kangusima mijito ya Yesu na menji kuli ulanguso wa heye sula ya 5-25.
3. Mwiso Matei kangusima kuduma kwa mijito ya Yesu na kubagama kwa heye na kuzilipuka sula ya 26-28.
1
Lukolo lwa Yesu Kilistu
(Lukasi 3:23-38)
1 Yesu Kilistu kalawila mlukolo lwa Daudi na Daudi nayali wa lukolo lwa Abulahamu na achi ndo chitabu cha lukolo lwa heye.
2 Abulahamu nakamponda Isaka. Isaka nakamponda Yakubu. Na Yakubu nakamponda Yudasi na wakulugwe. 3 Yudasi nakamponda Pelesi na Sela mayao nayali Tamali. Pelesi nakamponda Hesiloni, na Hesiloni nakamponda Lami, 4 Lami nakamponda Aminadabu na Aminadabu nakamponda Nashoni. Na Nashoni nakamponda Salimoni. 5 Salimoni nakamponda Boasi, mayake Boasi nayali Lahabu, Boasi na Lutu nawamponda Obedi, na Obedi nakamponda Jese.
6 Na heye Jese nakamponda mndewa Daudi, na Daudi nakamponda Solomoni na mayake Solomoni nayali Bath-Sheba mdala wa Uliya. 7 Na Solomoni nakamponda Lohoboamu. Na Lohoboamu nakamponda Abiya. Na Abiya nakamponda Asa, 8 na Asa nakamponda Yohoshafati. Na Yohoshafati nakamponda Yolamu. Na Yolamu nakamponda Usiya, 9 na Usiya nakamponda Josamu na Josamu nakamponda Ahasi. Na Ahasi nakamponda Hesekiya, 10 na Hesekiya nakamponda Manase. Na Manase nakamponda Amoni. Na Amoni nakamponda Yosiya, 11 na Yosiya nakamponda Yekoniya na wang'holoze. Awo wali mhela Wayahudi wawele mchihamo kuza ako Babiloni.
12 Kulawa Wayahudi vyowawele mchihamo kuza ako Babiloni, Yekoniya nakamponda Sheatieli, na Sheatieli nakamponda Selubabeli, 13 na Selubabeli nakamponda Abiudi. Na Abiudi nakamponda Eliakimu, na Eliakimu nakamponda Asoli, 14 na Asoli nakamponda Sadoki. Na Sadoki nakamponda Akimu, na Akimu nakamponda Eliudi, 15 na Eliudi nakamponda Eleasali. Na Eleasali nakamponda Masani, na Masani nakamponda Yakubu, 16 na Yakubu nakamponda Yusufu, mlume wa Maliya mayake Yesu, yalinguchemigwa Kilistu.
17 Lelo hamba kwali na lulelo kumi na vine. Kulawa Abulahamu mbaka Daudi, na kumi na vine viyage kulawa Daudi mbaka Wayahudi vyowawele mchihamo kuza ako Babiloni, na kumi na vine viyage kulawa baho mbaka mhela wa Kilistu Mlohozi.
Kuvumbuka kwa Yesu Kilistu
(Lukasi 2:1-7)
18 Lelo ahi ndo vyoyavumbuche Yesu Kilistu. Maliya, mayake Yesu, nakabanichilwa na Yusufu. Ila lowali wang'hali kihola kota munhu na mdala wa heye nakewona kana himila kwa ludali lwa Muhe Yelile. 19 Yusufu mzenjele wa Maliya. Kwa vila nayali munhu nayali yodita ganojile, nahaganile kumbasa soni hazelu, ahyo nakagana kubena izenjele kwa uviso. 20 Vyoyali yochijesa mbuli ayo, mhilisi wa Mkulu kamlawila koyawasile kalota yolonjelwa kota, “Yusufu, mwana wa Daudi, uleche kudumba kumhola Maliya yawe mchewako, kwa vila heye kana himila kwa ludali lwa Muhe Yelile. 21 Koponda mwana mlume, na hegwe komha itagwa Yesu, kwa vila heye ndo yowalohola wanhu wa heye kuli gehile ga hewo.”
22 Lelo aga geng'ha nagalawila kwenela kwa ula ulonzi wa Mkulu loyalonjile kukolela mloli, 23 “Mdala yohanating'hana na mlume kowa na himila na koponda mwana mlume na hewo womchema itagwa Imanueli izeleche Nguluwi kahamwe na hetwe.”
24 Yusufu vyoyalilimche kamhola Maliya kota mhilisi wa Mkulu vyoyamlonjele yadite. 25 Ila Yusufu nahamzelele Maliya hebu chilukuli mbaka vyoyapondile mwana mlume. Na heye Yusufu nakamchema mwana itagwa lyake Yesu.