1 Tom mu te la kariimet tausen suen biya nunguningkiri tai biguwuman, ale nunumi kitituwu gurungumu se nunumi kalakumuwakasan. Se Jesus aking munak duap bitirukko se giram ko olekem nunga maonam, “Nina Pharisee nunga yeast ko sinar talko! Ani nunga kawel kilek ko balsam. 2 Anapeya mel kaluwusan mu yumura te me ani lagoso, mena, mu wetangaso. 3 Ni anapeya den yumura te balem, mu udagi te kariimet wetang te ikimonko. Se anapeya den ni kasikasi ningi bo dogowa ningi galung ningi balem mu, udagi te wetang te sanami se balu pagarmonko.

4 “Aga sikisaki, ani iwita ninga manorsam, nina awiriya kari moso se kueso bare ko dora moruk se kuerukko me terong, mu ko me nguangaralko, mena. 5 Bare ani awiriya nina ko nguangaralko mu ninga kausekko: Kakirip ninga moruk se kueral se aking tama ningi ninga warukko sokel karogo umutang ko nguangaralko. Se ani ninga manorsam, nu bowa ningi la bagaralko!* Proverbs 1:7 se James 4:12 ago arikko. 6 Ikialko, inangnang gotektek 5 ta mu toea ilagala te am dianakko. Bare Kaem bo ta ko me kuamili saposo, mena. 7 Nunguningta, nu nemene awilaya nisipiling te mu suen la kau saposo. Buta se nina me nguangaralko. Nina mu inangnang gotektek mu iwita mena, nina nunga kiaman ale nu koma te mel biya.

8 “Ani ninga manorsam, awiriya ali kari ko me nguangoso ale ani ago ko wetang te balso, mu ani Kari ko Namar agotala mu Kaem ko engel alo nomokete kari mu aninga ma balikko. 9 Bare awiriya ali kari ko nguangoso ale aninga aip kaluwuso, mu ani agotala Kaem ko engel alo nomokete kari mu aninga bo mena ma balikko. 10 Awiriya Kari ko Namar balu maguwurok mu, noko ikup mu am siwu tuokko. Bare awiriya Bur Laili ko ura doleng saparuk, mu kumik siwu tuata bo mena.

11 “Ale tom ninga ilumon ale synagogue ko kari bibiya se kari supuling bibiya nomokete nengerak aratamon, mu den koma aguwaya balalko mu ko ikia me ninga morukko. 12 Mu awuk, Bur Laili tom mu te anapeya balalko mu nigiring te bitirukko.”

13 Kari bo kariimet ningi baga nu maonam, “Kausa kari,” mam, “ni aninga laun manaru se anananga nainet ko melmasak suen la wore kusumuri paguk ale sang aisuokko,” mam.

14 Se Jesus koma ko mam, “Kari, ikiko, awiri ani tutera ura sowore nenenga kusumuri bitirikko balam se ni suwuta balsam?” 15 Asele nu kariimet suen la nunga maonam, “Ninguru sinar talko! Mel suen biya ko nengemang me barasukko! Kari ko mel suen biya umu ningi bagara yawara me arigiso, mena,” mam.

16 Ale nu den pangan imi nunga maonam, “Kari bo ko melmasak suen biya karogo wore ko ningam na inang ningo ninguru kapa tuam. 17 Se nu kuamin tugukaso, ‘Ani pa awuk bitirik? Ani kawam ito na inang umu te gi tugumekko mena,’ mam.

18 “Ale mam, ‘Ani iwita bitirikko. Ani aga na inang ko kawam mu nunga parusuwurik ale aking bibiya kalikko,’ mam. ‘Ale aga na inang mel suen la se aga mel ningo mu ningi awurekko. 19 Asele agata aimi manik, “Ni ka mel ningo ningo suen biya mu yia suen biya ko nunguru awurem se aniso. Ario, gemang kua kaparuk se, no nungia se, amilmil te bagerko!” maikko.’

20 “Bare Kaem nu maonam, ‘Ni kari ngualara!’ mam. ‘Aitakta tirom imitang te mu ni kuarko! Se awiri nika mel suen biya ke kimik ko nunguru burangi beterem sumu koma suagi bitirukko?’ ma balam.

21 “Se awiriya kue kumik ko melmasak ningo ningo gi tugu nunguru lagoso, bare uwutatala Kaem kote me beteso, mu uwutata kumik te aratukko.”† Nangimik mel ago bagara: Matthew 6:19-21; 1 Timothy 6:9-10,17; James 4:13-15.

22 Asele Jesus ko olekem nunga maonam, “Buta se ani ninga manorsam, nina ningimik lilim ko bagara aolak ko ikia me ninga moa se lagarukko; anapeya nalko, agi anapeya ningimik guang ko naguralko mu ko ikia me ninga moa se lagarukko. 23 Inang yu mu mel gotek, bare nanga nadera mu asele mel biya. Guang yamel ana nangimik te eresan mu mel gotek, bare nangimik mu mel biya. 24 Inangnang sengkasik nungarkalko: Nuna inang me asursan, agi bolala awusan. Nuna nungumik inang te tuguma ko kawam mu mena tala, bare arigalko, Kaem na nungarso. Bare nina kariimet mu duap bo, nina inangnang nunga kiaman! Se Kaem ninguru ninga sinar taukko. 25 Awiri nenenga ningi kuamin yenera te ko mateng tom mu hour suanta te to tuam se pila namaram? Mena. 26 Arigalko, nina mel gotek bo kituwura uwuta betera ko me terong. Buta se awuk se nina mel suen biya ko ikia ninga moa lagoso?

27 “Nina sirsir wakala yawara wore arigalko. Nuna nunga wakala mu me birisan agi ko ura kowar me tasan, mena. Bare ani ninga manorsam, Solomon ta ko bala mel yawara yawara tugukaso, wore noko bala umu sirsir wakala yawara mu iwita mena nunguningkiri. 28 Se Kaem sirsir wakala yawara umu aitak bagasan ale ukiso mu marakasan se tama ningi warsan wore bala nungarso. Se awuk? Nina kariimet mu guang yamel me ningarukko e? Nina awuk se nengemang ningi nunguning te me sanamasan?

29 “Bore te se anapeya nalko mu te nengemang motam me beteralko, ale ko ikia me ninga moa se lagarukko. 30 Mu awuk, kariimet Kaem ko me ikia mu, mel mu ko ikia nunga moso se ko sor gi lagasan. Bare nenenga Nenet nina mel umu ko tukunang awasan mu nu ko iki saposo. 31 Bare nina noko kingdom mel gira ko beteral, mu asele nina mel singir la umu ningaru saparukko.

32 “Nina sipsip motam gotek, nina me nguangaralko, mu awuk, ninga Nenet kingdom ningarukko maingkala balam se aniso.‡ Jesus ko sipsip nunga sinar taukko: John 10:11,27-28. 33 Ninga melmasak diaral, ko manga tal, ale kituwura guat alo nungaralko. Manga mel te tuguma ko kuwim magara mena wore talko; ninga mel yawara yawara mu duruk wonong te bolala awural se mu te tom suen biya yawarakala anirukko. Sor wonong umu te tere kari pingi namarukko me terong, dagor silale betela me maguwumonko. 34 Mu awuk, kari ko mel ningo apareyate aniso, mu noko gomang motam umu te beteso tala.

35 “Ura ko ninimi nungalko, guang patungal ale tukunang awural, ale lam kasi muruwural ale sinar ago bagaralko, 36 ura kari nunga kari dom, imet kari numi gia ko biguwura inang ko laga peleruk tairuk wore ko sinar bagara iwita bagaralko. Se nu tairuk ale songkuring moruk, mu nuna tairatela ko songkuring kagarmonko bagasan iwita bagaralko. 37 Kari dom mu tairuk ale ko ura kari sinar ago bagamon se nungarkuk, mu nuna amilmilamonko. Ani nunguningta ninga manorsam, nu kota inang nungarukko ko guang patunguru tukunang awurok ale nunga manuk se inang nana kuwim te dagimon se inang nungarukko. 38 Nu mung luan tairuk agi, ukira luan ago tairuk, ale ura kari awiriya sinar ago bagamon se nungarkuk, mu nuna amilmilamonko.

39 “Bare den ewere ko sinararalko: Kawam kotam bo tom aguwaya mu te tere kari tairukko ko ikia le mu, nu sinar la bagaram se tere kari mu tairam ko kawam me barukam la le. 40 Uwutatala, nina betela sinar karogo la bagaralko. Mu awuk, Kari ko Namar tom nina te me ikiwaral umu te tairuk mu ko sinar la bagaralko.”

41 Se Peter mam, “Kari Biya, ni den pangan imi anananga manorsam agi, kariimet suen la nunga balsam e?” mam.

42 Se Kari Biya mam, “Se awiri mu ura ko bitua kari ningo, se diram la, ikia sinar ago ura beteso? Noko kari dom nu ura tuam se ura kariimet nu bowa ningi wore nunga bitarso, ale nunga inang ko manga, tom tom te la nungarso. 43 Se tom ko kari dom mu peleruk tairuk ale ko ura kari mu ura yawarakala bitawuruk se arigok, mu ura bitua kari mu ko ningo nuam arigokko. 44 Ani nunguningta ninga manorsam, mu nu ko kari dom noko kawam digo melmasak suen la bituokko ura mu kuting te bitirukko.

45 “Bare ura bitua kari mu baluk, ‘Aninga kari dom mu tom maiya biya lagarukko pa!’ mauk, ale ko ura kariimet nunga moruk maguwurok, ale na yu no se yu nauk nguala se bagaruk, 46 se ko kari dom mu, day tom se worem motam nu me te ikiwoso mu te tairuk ale uwuta arigok mu, iluwok moruk maguwurok, ale nongomang ningi me nunguning alo nunga ningi kuwim bo tuok se te nongorak bagarukko.

47 “Ura kari uwuta, nu ko kari dom mu ko munan suen la ikia, bare sinar me bagaruk, agi ko kari dom ko den me karo tuok, mu yaman biyala taukko. 48 Bare ura kari me ikia se bita paguwurok, mu yaman luan nuam ta taukko. Kari awiriya mel suen biya tusan, mu ko isa suen biya tala tumonko; uwutatala, awiriya ura biya kuting te betesan, mu ko isa am biyala tumonko.

49 “Ani tairem mu ali ewere te tama bitirikko tairem, se aga angamang mu pasak kanirukko aniso! 50 Bare ani ikup biyala giekko,§ Juda alo nunga bala te, ikup ta ta ko den mu gurugukasan anuwa marak tata ko den mu te balukasan (baptism). se ani ko aeman sisiso se pasak ala giek se mena namarukko angamang aniso! 51 Nina ikisan ani ali ewere te malin lila kaurekko tairem i masan e? Mena. Ani ninga manorsam, ani tairem mu ninimi pakakumura kirker bagara ko munan ago tairem. 52 Tom imi se kaparam namaram mu kawam suanta ko kariimet 5 agi mu nunumi pagarmon, ale ilagala barasamon ilagala suan mu nongorak nunumi nogore batagarmon, se ilagala suan mu barasamon ilagala mu nongorak nunumi nogore batagarmonko. 53 Nuna nunumi pagarmon ale nuet namar ilak barimaruk, se namar nuet ilak barimarukko. Se nuam nanawus ilak nunumi sagarmon, se nanawus nuam ilak nunumi sagarmonko. Se nome noton ilak sarirok, se noton nome ilak sarirokko.”

54 Se nu kariimet nunga maonam, “Nina taiti nuwi koma worem kapara mu te arigisan mu nina balsan, ‘Tuwik tairukkowo!’ masan. Se diram, tuwik taiso. 55 Aking daula biya koma south mu te taiso mu nina balsan, ‘Worem aora biya kaparukkowo!’ masan. Se butata arataso. 56 Nina kawel kariimet! Nina kausa ali te se taiti gomang te mu arigisan ale ko duap balsan. Bare awuk se nina aitak tom imi ko me sinarsan ale duap balalko me terong?

57 “Awuk se nina munan ningo mu ari ko ikialko me terong? 58 Ni ikup beterem agi se, kari bo ni den ningi ka bitirukko kerak namawuruk, mu lage luan te ta wore yam ilak den nunguruko. Mena mu, kari umu ni ka gurisiruk kerak den ariga tutera ko kari kuting te ka bitiruk, se kari umutang nu dirdir kuting te ka bitiruk, se nu ni kerak nama talipara ningi ka saparukko. 59 Ani nika manorsam, ni umu te baga laga ka ikup suen la kututuwur nunguningkiri bore asele ni aratuko!”