1 Qa ƚunye'jkii iye pa'aj pa' Jesús in iyin qa pa'n qu' na'ni'iji' iye pa'aj in iyin, qa in yili'ij pa'aj, qa pa' ewi'ƚ pekhewe' ƚ'ijatshenhei, qa yit'ijets pa'aj: —Yatsat'axyij, ets'ijatsheni'ƚij qu' nek'iyini'ƚ, in ƚunye'jek ka' Juan Bautista'ik'i in yijatshenij he' ƚ'ijatshenhei.—* Lc 3:21; 5:33 2 Pa' Jesús qa yit'ij pa'aj: —Qu' iyini'ƚ qa it'iƚij: “Intata, neniwqinhetji'ha aka' qiji' ii. Yape namets pa' ƚahats'ij qu' qi'ija qu' enek'enhei.* Jn 10:25; 17:6; 20:17; 1P 1:17; 3:15; Sal 9:10; Is 29:23; Lc 1:49; Mr 9:1 3 Esƚisi'ƚij ha'ne neƚuji' pa'qu' hetuji'ƚ in ƚunye'jek week neƚuts.* Pr 30:8 4 Iwu'mi'ƚyik'ui pe' uƚ'ets haqsi'ji'ƚijkii in yijunyejeyi'ƚek in hiwejinƚi'iƚ week nekhewe' uƚ'ax yaqsi'jtaxi'ƚ ye'mijkii. Hasu'uj etswejinƚi'iƚij qu' netswumi'ƚju' pa' witaqjaajinkeye'j.”—* Lc 4:13; 6:12; 7:48; 24:47; 22:40,46; Mt 18:23-35; 26:41; 1Co 10:1 5 Qa yit'ij iye pa'aj pa' Jesús: —Jit'enqeku'ni' ek pa'qu' ewi'ƚe' ekheweli'ƚ qu' nana'l pa'qu' ƚejuwaika'ye', qa' nakii in hats ƚeqewuk'uji' naja'x, qa' nit'ijets: “Waika', atsatkinhenin qeku'nets wetshetk'ewi'ƚe' pane', 6 qe hanee'ij namyii ha' ewi'ƚ waika' iye toxii pa' ta'ƚji'. Ham yaqi'ijup qu' hetisij.” 7 Pakha'an qa nekuƚetsfik'i qa' nit'ij: “Hasu'uj atsjati'meten. Hats yijanit'axji' na' ƚeji' qa yiwhifetsju' iye ene' yilits. Qa nite' ƚeke' qu' netsiipha'm qu' k'eƚisij pe'ye'.” 8 Hit'ij ewets, in yemjeetax in ƚejuwaika'tax qa nite' ni'yijupha'm qu' netisij pe'ye', qa hastaax qa' niipha'm qe ta'ƚets in nite' yili'ij in iyinijetsji'kii. Ma' qa week tisij pe'qu' hami'im.* Lc 18:1-6 9 Qa hik ta'ƚijupi' qu' hit'iƚij ewets: “Iyini'ƚetskii qa' esti'yi'ƚij. Mowo'oƚiikii qa' i'weni'ƚ. Ilani'ƚetskii na' ƚeji' qa nenit'iƚij e'mii qhof.”* Mt 7:7-11; 18:19; 21:22; Jn 14:13-14; 15:7; 16:24; Mr 11:24; Stg 1:5-6,17; 1Jn 3:22; 5:14-15; Dt 4:29; 1Cr 28:9; 15:2; Pr 8:17; Is 55:6; Jer 29:13; Lc 11:10; 12:36; 13:25; Hch 12:13,16; Ap 3:20 10 Qe week na'aj iyinkii qa testii. Qa na'aj wo'oikii qa yi'wen iye. Qa na'aj yilanetskii na'aj ƚeji' qa' wenit'iji'mii qhof. 11 Jit'enqeku'ni' ek iye pa'qu' ewi'ƚe' ekheweli'ƚ qu' hats nana'li'm pe'qu' ƚelitse', qa pa'qu' ƚa'se' qu' niyintaxijets sehetse', ¿me qa' netisij pa'qu' q'oiq'oye' in iyintaxijets sehetse'? 12 I'nƚi'i qu' niyintaxijets pe'qu' ƚihi'ye', ¿me qa' netisij pe'qu' neyeye'? 13 Qe ekheweli'ƚ in uƚ'etstaxi'ƚ qa ƚe'niyayi'ƚij pa'qu' ƚisi'ƚij wekwek ƚe'wis ene' elitsi'ƚ, qa na' Atata'aƚ i'ni' na' wa's in ƚe'wiisija, qa les in ƚe'wis wiikfik'i qu' netisij na' Espíritu Santo pekhewe' qu' niyinijets.—* Ro 8:9; 12:17; 1Ts 5:22; 2Ti 3:13; Mt 5:48; Sal 51:11; Jn 1:33; Hch 2:4,38

14 Qa pa' Jesús qa yukinik'uifik'i pa'aj pa' jukhew pa' i'ntaxji', ewi'ƚ inwo'met ham ƚe'lijeye'. Qa ƚunye'jkii pakha'aj pa' inwo'met in hats ikfik'i, qa pa' jukhew qa hats iyet pa'aj. Qa pe' olots jukhew qa efuts qa qi in yitjuƚaxijpha'm pa'aj aka' ƚunye'jkii.* Mt 9:32-34; Jn 7:20; 8:48,52; 10:20; Mr 7:26,37; 9:15-25; Lc 7:22 15 Qa uja'x pe' yit'ijju': —Pakha'ƚe Beelzebú, ƚatata pe' inwo'metets, tisij hane'en pa' ƚet'unha'xijup qa ƚeke' in yuki'nfik'ikii pekhewe' inwo'metets.—* 2R 1:2; Mt 10:25; Lc 12:58; Jn 12:31; 14:30; 16:11; Ef 2:2 16 Qa pekhewepƚe qa naqjaajinkeyu'ujek, ma' qa yiyajitaxijets qu' nethinij pa'qu' ham ƚunye'ji'iju'ƚ qu' nata'ƚetspha'm na' wa's.* Lc 10:25; Jn 2:11; 8:6 17 Pa' Jesús qa hats nikfe'lets pa' ƚaqjamtikineyejeitaxkii pekhewe'en, qa yit'ijji'ju': —Na'aj qi witset qu' nawatlanju'kii ma' qa ƚakha'ƚe ƚete'm qu' netwuƚ'enhetju', qa hik ƚunye'j iye na'aj ewi'ƚ jukhew qa ƚelits qa ƚewhe'ye' iye in watlanju'kii, qa ƚekhewelƚe ƚete'm iye in wetwuƚ'enhetju'.* Lc 5:22; 12:52-53; Fil 2:6; Dn 5:28; 11:4 18 Qa hik ƚunye'j iye nakha' Satanás qu' neqet'ets wetju'ƚkii qa wapilƚe wetju'ƚkii, ¿qa pa'n ƚunye'j qu'nte' niliyi'ij pa' ƚet'unha'x? Aka'an hit'iƚij ewets qe ƚit'iƚijets in hata'ƚijets pa' ƚet'unha'x pa' Beelzebú qa ƚeke' in hukinfik'ikii ne' inwo'metets.* Mt 4:1,10; Hch 13:10; Lc 4:5 19 Ekheweli'ƚ in ƚit'iƚijets qu' hukinfik'ikii pe' inwo'metets qu' nata'ƚets pa' ƚet'unha'x pa' Beelzebú, ¿qa ƚek ƚet'unha'xek pa' yit'iji' nekhewe' elitsi'ƚ in yiwu'mfik'i pe' inwo'metets? Qa hik ta'ƚijupi', nekhewe'en qu' hik nekhewe'ye' qu' nejeƚiƚijik'ui aka' ƚit'iƚijju'.* Ga 3:7; 1P 5:13 20 Qa yakha' in hukinfik'ikii ne' inwo'metets qa hit'iji' pe' ƚayaqsi'ƚe na' Dios, qa aka'an qa hats jutsiqaxij na' tenek'enheiji' na' Dios hats namtaxi'ƚ ewetsju'.* Ex 8:19; 31:18; Dt 9:10; Sal 8:3; Mt 19:24; 21:31,43; Lc 17:21 21 Pa'qu' jukhewe' in t'un, watjanithen week na'l ƚatjanetits, qa yejeeƚija pe'qu' ƚetsi'ye', qa pekhewe' i'nifi wekwek pekhe'en qa ham peeyi'ijkii qe tejeƚitii. 22 Qa na'lƚe iye pakha' les t'un iye wiikfik'i t'anipji' pakha'an, ma' qa t'ilit'ets qa naxij, qa nitka'mij week pe' ƚatjanetistax hik pekhewe' qi in wetjumtitaxets. Qa yeka'xik'ui pe' week ƚewekwekitstax qa week t'ihinijkii.* Jn 16:33; 1Jn 2:13; Ef 6:11,13; Hch 26:28; Is 49:24-26 23 Pakha' qu' nite' yi'feyi'ij pakha'an yejuihife'ej. Qa pakha' nite' tsi'fenij in haqsi'jje'mkii qa yak'esa'xƚekii.—* Mr 9:40; Lc 9:50

24 —Pa'qu' ewi'ƚe' espíritu uƚ'ax in ikik'uifik'i na'aj jukhew, ma' qa nekƚi'ikii pa' ham i'ni'i' yisƚaxkii, wo'taxiikii ƚawapiihiwet'e. Qa in nite' yi'wen pa'qu' nawapi'yi', qa yijamtikii: “Maa, ma hapiliyek ke' yitsi' ke' hata'ƚifi.”* Mr 1:23-27; Lc 8:29; 9:42; Mt 11:29; Ap 4:8; 14:11; 18:2 25 Qa in tepilii qa yi'wen in hats wetp'ilastaxifi qa hats wanaqsi'jtaxifi iye. 26 Ma' qa ik iye qa yi'wen qa t'eqe'mets pekhewep iye wetsjuk tatsai (7) espíritu les uƚ'ets wiikfi' nite' hik ƚunyejei pakha'an. Ma' qa week enewe'en qa uiji'teje'm iye qa i'nji' iye pakha' jukhew. Pakha'an ma' qa les qi'ija in uƚ'ax, nite' hik ƚunye'j in yojo.—* Lv 26:18-28; Dt 7:1; Pr 6:31; 26:25; Lc 8:2; Jn 5:14; 2P 2:20-22

27 In mexe iyetij pa'aj pa' Jesús ekewe' wekwek, qa ewi'ƚ pe' efu i'nji'teje'm pekhewe' olots, qa taya'yij pa'aj in yit'ij: —Qi qu' ƚe'wisi'imkii pe' efu ƚata'ƚets in ƚenekfik'i qa nefunenkii iye.—* Lc 1:48; 5:1; 8:21; 12:3; 23:29; Hch 13:7 28 Qa yeku'ƚ pa'aj pa' Jesús: —Ehe, qa lesƚe qu' qi qu' ƚe'sitsi'imkiiha pekhewe' qu' nepiye'ek'i eke' ƚe'lijei na' Dios qa yaqsi'jijkiiha iye.—* Lv 22:31; Jn 13:17; Stg 1:22; Ap 1:3; 22:7

29 Pekhewe' olots jukhew qa efuts, in hats les t'ijaifik'i qa olots wiikfik'i, ma' qa pa' Jesús qa yit'ij pa'aj: —Ene' hane'ej na'l ha'ne ƚahats'ij qi in uƚ'ets, iyintaxets qu' net'ethinheti'yij pa'qu' ewi'ƚ ham ƚunye'ji'iju'ƚ, qa teesƚe qu' net'ethinheti'yij, qa ewi'ƚƚe hatse' qu' net'ethinheti'yij ka' ƚunye'jkii ka' Jonas'ik'i.* Lc 7:31; 11:16; 17:25; 21:32; Jon 1:1–4:9; Mt 16:4 30 Qe hik qu' ƚunye'ji'ija ka' ƚunye'jkii ka' Jonas'ik'i in yamii ma' qa jutsiqetsi'm kakha' qek ƚunyejeye'taxkii kekhewe' Nínive ƚeiƚetsik'i, qa hik aka' qu' ƚunyeji'ijek ha'ne Ƚa's na' Jukhew enewe' hane'ej ƚahats'ij.* Mr 2:10; Lc 5:24 31 Kekhe' qi witnene efu'uk'i ta'ƚiiju' na' i'wk'uyi'liiju' niipha'm hatse' qu' newetjeyumtshentax ene' jukhew ha'ne hane'ej ƚahats'ij, ma' qa' nit'iƚij ewets qu' qiye' qu' uƚ'etsi'iƚ, qe kekhe'en toxii pa' ta'ƚji' qa namii qe qa' nepi'ye'ej ka' qi ƚikfeliya'xkii ka' Salomon'ik'i. Qa hane'ej, jeƚ qeku'ni'ƚek nakha' les t'anipji'ha ka' Salomon'ik'i hats ha'ne i'ntaxi'in.* 1R 4:34; 10:1; 2Cr 9:1; Lc 10:14; He 11:7; Pr 1:1 32 Kekhewe' Nínive ƚeiƚetsik'i niipha'mkii hatse' qu' newetjeyumtshentax ene' jukhew ha'ne hane'ej ƚahats'ij, ma' qa' nit'iƚij ewets qu' qiye' qu' uƚ'etsi'iƚ, qe kekhewe'en yili'ij pe' uƚ'ets in yaqsiijkii in yepi'ye' ek'i ke' ƚe'lijei pa' Dios nifeli'm kakha' Jonas'ik'i. Qa hane'ej, jeƚ qeku'ni'ƚek nakha' les t'anipji'ha ka' Jonas'ik'i hats ha'ne i'ntaxi'in.—

33 —Ham pa'qu' nene'ƚji' fetitjiye' qa nat'inkii, qa nite' ƚeke' iye qu' nit'onijju' pe'qu' ti'najki'ye' ƚasi'ye'. We'nitonpha'm yijat'ij qe we'nenpha'm hats'inha qa week yi'wenkii pe'qu' nuiteje'mkii.* Mr 4:21; Lc 8:16 34 Ne' otoi hik ƚunyejei qu' ƚefetitjiye' na' ese'n, qa hik ta'ƚijupi', ne' otoi qu' ƚe'sitse' qa' nana'ljiim kiyek na' ese'n. Qa qu' uƚ'etse'ƚe ne' otoi qa' nooye'jiimkiyek na' ese'n.* Jer 24:8; Mt 7:17 35 Jeƚ etij pa' na'lkii in'etji' qa hasu'uj qu' noo'ye'kii. 36 Qe qu' weeke' na' ese'n qu' hik ƚunye'je' qu' nana'lkii qa ham pa'qu' ƚuk'eye' qu' noo'ye'kii, ma' qa' qi'ija qu' nana'l e'mkii hik qu' ƚunye'je' ne'ej fetitjii qu' nanalit epji' pa'qu' ƚ'uƚaxe'.—

37 In yili'ij pa'aj pa' Jesús in iyet, qa pa' ewi'ƚ fariseo qa t'eqe'mets qu' netekiƚi'ju' pe' ƚetsi'ii. Qa pa' Jesús qa yijayan pa'aj qa uiteje'm qa i'nijupju' pa' ƚekula'x.* Lc 7:36 38 Pa' fariseo qa qi in yitjuƚaxijpha'm pa'aj in yi'wen pa' Jesús in nite' yijayanij pakha' yit'ij pe' ƚawa'mhitsik'i qu' nojo qu' nawa'nqa' qa' i'nk'aƚe netek. 39 Qa pakha'ƚe Yatsat'ax'inij qa yit'ijets pa'aj: —Ek'en qeku'ni'ƚek ekheweli'ƚ fariseol, ekheweli'ƚ ƚenliji'ƚju' na' i'nfik'i na' wasu qa tok'o iye, qa nakha'ƚe ƚatawe'jji' qa topo'oj nakha' wit'ejtenheye'j qa na' uƚ'ax iye.* Mt 23:25; Lc 12:20; 16:14; He 10:34; Mr 7:22 40 Ham ƚenikfe'li'iƚets. Nakha' yaqsiijkii na' i'nfik'i, ¿me nite' yaqsiijkii iye na' i'nteje'm?* Mt 23:17; Lc 12:20 41 Ihini'ƚij yijat'ij nekhewe' wekwek topo'oj nakha' i'nteje'm qa' ƚisi'ƚ ne' ham yiwq'axine', ma' qa' hayitse' yijat'ij qu' ham ƚejili'ye' na' i'nteje'm qa na' i'nfik'i.* Lc 12:33; Hch 24:17; Sal 24:4; Tit 1:15 42 ¡Qa hiyee'ƚe e'newusitsi'ƚ fariseol! Qe in ƚeqethentaxi'ƚfik'i ne'ej menta qa ne'ej ruda qa week iye ni'khewepij ƚesejets, in yamets qu' diezse' qa ewi'ƚ na'aj ƚetisi'ƚij na' Dios. Qa ƚ'anƚi'iƚipji'kii nite' ƚaqsiiƚijkii pa' yatsathen qa pa' witeqsu'unka'xij iye pa' Dios. Hik ekewe'tax qek aqsiiƚijkii yijat'ij, qa hasu'ujƚetax qek ili'iƚij kekhewep iye hats ƚaqsi'ji'ƚijkii.* Lc 10:13,27; 18:12; Dt 14:22; Mi 6:8; Zac 7:9; Mt 12:18,20; Jn 5:42; 7:24; Hch 8:33; Dt 6:5; 2Ts 3:5 43 ¡Hiyee' e'newusitsi'ƚ fariseol! Qe ƚisu'uni'ƚ wiikfik'i qu' ni'iƚipji' ne'ej ƚots'oji'laxits ne'ej tenek'enhei ne' witlijtsitjiyitsifi, qa ƚisu'uni'ƚ iye qu' eniwetfelhe'yiƚi'mkii ne' witaqhawetitsji'.* Mt 23:6; Mr 12:39; Lc 20:46; Stg 2:2 44 ¡Hiyee' e'newusitsi'ƚ! Qe hik ejunyejeyi'ƚ ne'ej nimeƚkui qe hats nite' yeqet'etsiikii na'aj i'ni' qa t'otsipji'kii ene' jukhew qa efuts qe nite' nikfe'lets.—* Mt 23:27 45 Qa yeku'ƚ pa'aj pa' ewi'ƚ i'nq'ijatshenij ke' Moisés ƚe'lijei: —Maestro, in ƚit'ij aka'an yekheweli'ƚ iye in ƚatswakanini'ƚkii iye.—* Lc 7:30 46 Pa' Jesús qa yit'ij: —¡Hiyee' e'newusitsi'ƚ iye ekheweli'ƚ, i'nq'ijatshenij ke' Moisés ƚe'lijei! Qe ƚiƚkonini'ƚij ene' jukhew pe' niihetits witqatai jutsitets qu' jinteka'xtax, qa ekheweli'ƚ qa nite' ƚisu'uni'ƚ qu' eka'xi'ƚ nite' ewii'ƚe' iye pe'qu' ayaqsiyi'iƚ qu' ekumhini'ƚi'.* Mt 11:28-30; 23:4; Hch 15:10; 27:10; Ga 6:5 47 ¡Hiyee' e'newusitsi'ƚ! Qe ƚeniihini'ƚpha'm qa ƚaqsi'ji'ƚ ne' ƚenimeƚkui ke' profetalik'i in hik ekewe' ƚalanhei iye ke' aqa'jteyi'ƚik'i.* Mt 2:23; Hch 7:52; Lc 20:15 48 Qa aka'an in ƚaqsiiƚijkii, ma' qa hats ƚi'sinhetiƚijupi' aka' yaqsiijkii ke' aqa'jteyi'ƚik'i, qe kekhewe'en nilanju' qa ekheweli'ƚ qa ƚeniihini'ƚpha'm ƚaqsi'ji'ƚ ne' ƚenimeƚkui.* Mt 23:31; Hch 22:20; Ro 1:32 49 Qa hik ta'ƚijupi' na' qi ƚikfeliya'xkii na' Dios in yit'ij iye: “He'nukini'ƚ ei hatse' pe'qu' profetale' qa apóstoles iye, pekhewe'en qa' natlanhetiiju' pe'qu' uja'xe' qa pekhewep iye qa' natawitjaxtii.”* Pr 1:20-33; 8:1-36; Mt 23:34; Lc 11:27; 13:1; 15:32; 21:9-10; Jn 13:16; Hch 1:2; 1Ts 2:15; 2Ti 3:12 50 Qa hik ta'ƚijupi' ene' hane'ej ha'ne ƚahats'ij qu' netitijitiyijets hatse' qu' ƚekhewele' qu' nanlanju' pe' week profetalik'i in uja'xek pe' talanhetii'ju'kii ta'ƚijii in i'nk'a wanaqsiijkii ha'ne sehe'.* Lc 11:29; He 9:26; Ap 18:24 51 Qa' nata'ƚijii in talanhetii ka' Abel'ik'i qa' namijii in talanhetii ka' Zacarias'ik'i. Hikka' talanheti'yi' nakha' ƚeqewuk'uji'ju' na' ts'eewe'epji' (altar) qa ne' t'ejutshenheti'yets na' Dios. Ehe, yakha' hit'iƚij ewets, aka'an in t'enhetiyipji' iye enewe' hane'ej ƚahats'ij.* Gn 4:9-10; He 12:24; 1Jn 3:12; 2Cr 24:20-22 52 ¡Hiyee' e'newusitsi'ƚ, i'nq'ijatshenij ke' Moisés ƚe'lijei! Qe ekheweli'ƚ ƚaqsi'jtaxi'ƚ ne' ƚejinje' na' witikfeliya'xkii. Qa ekheweli'ƚ nite' ƚe'nuihiyu'uƚii qa nite' ƚiwejiniƚi'm iye nekhewe' hats nuihiyu'taxii.—* 1Co 14:6,39 53 In ikik'uifik'i pa'aj pa' Jesús pe' wititsi', qa pe' i'nq'ijatshenij ke' Moisés ƚe'lijei qa pekhewe' iye fariseol, qa yijayanfik'i pa'aj, ma' qa yapeƚek qa iyetƚe etsek pa'aj qe qi in nayu'um, qa pekhel ƚ'anyejeyetskii in nifaakankii,* Mr 6:19; Ga 5:1 54 qe tewqeleiƚetaxijik'ui qu' nophe'ƚji' pa'qu' nit'ij.* Hch 23:21; Is 29:21; Mt 22:15; Mr 3:2; 12:13; Lc 20:20; Jn 8:6