Selusien koa helamu ten
Luk
?Isei mutis selusien koanik?
Meatin koa mutis selusien koanik, isen Luk. Kei rovitei tai en meatin teindan elu (12) onen Iesu. Kei vi time tai onen Pol koa lumual vituai ka lumum vituai en out keil houlu.✡ Kol 4:14; 2Tim 4:11; Plp 1:24 Luk rovitei Siu, ka avaseini, kei mul ling demkatien onen en Iesu Kristo. Luk vi dokta tai✡ Kol 4:14 ka sukul revi. Kei kilea revi tounah vasi koa kur out en moulien onen Iesu. Kei varei mutis tus keilu ekek: ‘Luk’ ral min ‘Umen onen Eiloheh Keil.’
Luk mutis tus koanek vesesal en sua 60 AD (sua keil koa katau en avong Iesu avasi). Luk mul en taon ten out Rom vuo Sesaria navong mul mutis selusien keil enek. En avong koanek, tunien houlu usil Iesu mul ka vasi out, tei vi anatin ka tei vi luvosien. Sakini, Luk vit vatis tunien tai usil moulien onen Iesu koa mal revi. Sakini, Luk va lekat meatin keil houlu koa amusil kat Iesu navong mul semau en out netan ka koa ales umen onen en mete kati keke valong revi tunien keil one. Evus, kei mutis asa koa long usili ran keil. Luk vit vatie lati keke Iesu vi meatin tai koa moulien onen mal revi ka tisaen tovuol ien. Ka en vati mun vatie lati keke Iesu vi Ahi anatin koa mul mutut moulien onen meatin keil.
?Isei vuli selusien koanik mulamu?
Luk mul mutis selusien keil ekek min time tai onen, isen Teopolis.✡ Luk 1:1; Umen 1:1 Aneite ten isen vi ‘meatin koa envatien mul en Ahi.’ Anatin keke Luk mutis tus koanek min meatin enek, ka kilea keke meatin sav keil emun koa arvitei Siu ihuli.
?Luk mutis selusien koanik vensa?
Luk en vati vatie lati keke Iesu vi Mesaea koa Ahi vat kati – Luk mutis revi tounah koa rie lati keke Iesu vi Mesaea koa Ahi vat kati vit hesani hemai.✡ Luk 2:11; 4:41; 9:20; 23:2; 24:26 Kei rie lati mun keke Iesu sakin hatkatien keil vasi koa Ahi sani min me-Isrel keil ka en provet keil usil Mesaea mai vi anatin.✡ Luk 1:70; 3:4; 4:17; 10:24; 13:34; 16:31; 18:31 Moulien onen Iesu mal vasi ka maen kei sasen keke heha hemat houtut meatin keil ten out netan suval koa provet keil avit luvati.✡ Luk 24:25
Luk en vati vaselus usil tounah vasi koa kur out en moulien onen Iesu – En tunien usil moulien onen Iesu koa Luk mutisi, kei vit usil tounah keil koa kur out en avong koa Iesu avasi, ka tei en tounah koa mul kistal eni navong vi titiali veah.✡ Luk 1:1–2:52 Luk lelekat revi vatte ten tunien keil usil Iesu ka en meatin keil koa amul en avong keil enek, ka ling vis tunien keil ekek vousil avong kati koa keil akur out ien. Hihiseien ka merikel keil houlu koa Luk mutisi romultei en tus sav keil.✡ Luk 10:1–18:14; 19:1-28
Luk en vati vatie lati keke Iesu en mul mahis vati meatin keil koa mesav keil alei sesein keil – Luk rie lati keke envatien ka enmahisien onen Iesu mul en koakeil amesai, koakeil arvitei Siu,✡ Luk 2:32; 8:37; 10:13; 11:32; 17:16 livere keil,✡ Luk 2:22; 4:18; 7:22; 11:41; 12:33; 14:13; 16:20; 18:22 ahin keil✡ Luk 2:37; 7:13; 9:14; 18:3; 20:47; 21:3 ral min titiali keil emun.✡ Luk 9:42; 9:48; 18:16 Hihiseien keil houlu koa Luk mutis kati rie lati keke Iesu en mul mahis meatin keil koa mesav keil alei sesein keil.
Luk en vati vatie lati keke Ninin Votut mul mum en moulien onen meatin keil – Luk mul rie lati keke Ninin Votut mum houlu en moulien onen Iesu: en avong avasi,✡ Luk 1:11; 1:35; 1:67; 2:9; 2:27; 2:38 en avong Sion vi baptaes eni,✡ Luk 3:22; 4:1 en avong koa mul mumon umen onen✡ Luk 4:14; 4:18; 10:21 ka en avong emun koa mea moul eris ran matien.✡ Luk 24:4,16,31,36,51 Keihoen onen Ninin Votut en moulien onen Iesu rie lati keke ka ven Ahi anatin. Ka Luk rie lati keke Ahi mul san vati Ninin Votut enetinek min meatin keil onen vasan keihoen min keil ka keke availea sise koa mal onen Ahi.✡ Luk 24:49
Mari rendemien tai ten selusien koanik mul en Luk 19:10
Iesu viteni vit, “Natin Meatin mai en out netan valekat meatin keil koa avupuol, ka voutut moulien one.”
?Asa mul en selusien koanik?
1. Iesu avasi, ka moul rokol avong koa kur rohtoh en umen keil onen. (1:1–4:13)
2. Selusien ka umen keil onen Iesu. (4:14–21:38)
a. Iesu mum en out keil en provins ten out Kaleli. (4:14–9:50)
b. Iesu mum en out keil en provins ten out Sudea, ka provins ten out Perea. (9:51–19:27)
c. Iesu mum en taon ten out Serusalem. (19:28–21:37)
3. Iesu mat ka moul eris ran matien. (22:1–24:53)
1
Hitkileaen onen Luk usil tus koanek
1-2 More visokon minuk Teopolis,* Teopolis, aneite ten isen vi ‘meatin koa en vati vailea revi mok Ahi.’ hetamen onak.
Navong Iesu moul semau en out netan, meatin houlu ales tounah keil koa kei mumoni ka amusili. Tei en keil umai avi eiloheh keil onen ka avit usil tounah keil koa ales Iesu mumoni.✡ Sion 15:27 Ka meatin houlu koa alonge amutis kat revi. 3 Ka inau, Luk, namusil revi tounah vasi keil enek emun, mukave avasi va rokol mukave va ris en out nesa. Sakini, namundemi navit tahos keke inau mun nitis retai en tounah keil housil sakien koa akistal ien. Hemukonek, keik, Teopolis, hetamen onak,✡ Umen 1:1 4 kokilea kovailea anatinien ten tounah keil koa mesav keil amul aviseinuk eni.
Angelo tai vit luvat hasuen onen Sion Baptis
5 En avong koa Mari Herod vi asuv houlu ten provins ten out Sudea, pris tai mul, isen Sakaraea. Kei vi tai en vangi pris keil onen Abitsa.† Pris keil vasi aka en vatiamal onen Eron koa vi tunali Mosis en avong mulamu. Pris Eron, havinali keil avi hanumau tai ka ehat emun (24), ka Abitsa vi tai en keil en avong telamu koanek (1Kron 24:1-19). Ahin onen, isen Elsavet, koa kei emun ka en mari vatiamal onen pris Eron telamu.✡ 1Kron 24:10 6 Sakaraea ka ahin onen lumal en meten Ahi ka lumusil kat revi mengkatien keil onen. 7 Sakaraea vi ulmatu tuai ka titiali onealu tovuol veni tovuli onen vi lumalum.
8 En avong tai, vangi pris keil koa Sakaraea mul ien uva avoum en Eim Votut onen Ahi, ka kei mul mumon umen keil onen ral min keil.✡ Eks 30:7 9 Musil sakien matu onen pris keil, aleh isen tai en keil koa heha neim en Eim Votut vanit senta vaha min Ahi. Sakini, aleh isen Sakaraea. 10 Ka navong Sakaraea mul neim, koakeil umai keke avaha netan min Ahi amul en teahu ten Eim Votut ka amul avis. 11 Hatte tas, angelo tai onen Iahova mai kistal ven Sakaraea ka mulomal en usite matu en avet koa kei munit senta ien. 12 Navong Sakaraea les angelo enek, mutimanin ka metau vis metau.
13 Ka angelo viteni mini vit, “!Sakaraea, konametautei! Ahi long hisien onom tuai. Ahin onom, Elsavet, hervitei tuetin hekur natmali tai, ka kiling isen hehi ‘Sion.’ 14 Hasuen onen hesakin kamil milhesi kamil, ka meatin sav emun keil isi keil veni. 15 Natmali hemai hehi hetamen tai en meten Iahova. Hehi votut en moulien vasi onen ka hermuntei varei uaen vuo oai takeih. Navong hel semau en vangen mama onen, Ninin Votut hehilelau eni.✡ Nam 6:3; Sats 13:4; 1Saml 1:11 16 Ka kei hesakin houlu en me-Isrel keil ihiles ran tisaen keil one, iha ris min Iahova, Ahi one. 17 Keihoen onen Ninin Votut hel ien hesuval koa mul en provet Ilaetsa mulamu. Heha helamu en Ahi Asuv keke valah ruain tata keil vatal min titiali keil one en tomat, ka vasakin koakeil arlong kattei Ahi, avahiles ran tisaen keil one ka usil meteisauen onen koakeil amal en meten. Kei hesakin meatin keil onen Ahi isak mesei revi ven amaien onen Asuv one.”✡ Mat 17:11-13; Mal 4:5-6; 3:1
18 Sakaraea viteni min angelo vit, “Inau navi ulmatu tuai ka ahin onak vi tovuli ramat emun. ?Sakini, inau nikur titiali hemukave? ?Kumon sa keke makur anatin en selusien onom?”✡ Sen 18:11
19 Ka angelo vit kesi mini vit, “Inau Kavriel, avat onen angelo keil, koa namulomal en meten Ahi lisenges. Kei varei sila nau mahit mesein more longlongien enek minuk.✡ Dan 8:16; 9:21; Hib 1:14 20 Ka veni korkurtei anatin en asa koa naviteni minuk, keik kihi ameng. Kosakras emun kovaselus hetokol avong koa tounah enek hekur out.”✡ Luk 1:45
21 Ka navong Sakaraea mul semau en Eim Votut, vangi meatin keil koa amul arosini amundemi avit, “?Vensa kei mul neim taveah ramat mukok?” 22 Ka navong Sakaraea sital, sakras vaselus. Kei mules sak visi vaselus min keil en hen veni vi ameng. Sakini alei kilea keke Ahi rie lat tounah tai mini.
23 Sakaraea mumon umen savsav keil en Eim Votut rokol avong koa umen onen vangi pris keil onen evus. Mumoni evus, va ris teim sen. 24 Ka navong Sakaraea va les ahin onen, Elsavet mai meas en tivava. Ka Elsavet ros teim rokol avong koa avati onen vi elim (5). 25 Ka navong ros teim, vit sasen eni vit, “Iahova en mahis inau koa navi lumalum. Kei rokol kat nau ka sakinau makur tivava. Anatin, kei kulat memouen onak en meten meatin keil.”✡ Sen 30:23
Angelo tai vit luvat hasuen onen Iesu
26 Navong avati onen Elsavet vi ahetai (6), Ahi sila angelo Kavriel va en meteimal ten out Nasaret koa mul en provins ten out Kaleli. 27 Kavriel kur selusien tai keke vahit meseini min ahin hau tai, isen Meri. Meri, asak koe tuai vatetalihe vatal min meatin tai, isen Siosep, koa ka en mari vatiamal onen asuv houlu Deved telamu.✡ Luk 2:5; Mat 1:16,18 28 Navong angelo koanek mai kistal min Meri, viteni mini vit, “Tomat heto venuk. Iahova si kei venuk ka ro ral minuk.”
29 Ka navong Meri longe mukok, mundemko houlu ka mundem usil aneite ten selusien enek. 30 Ka angelo viteni min Meri vit, “Meri, konametautei. Ahi si kei houlu mok venuk. 31 Keik kimeas en tivava tai ka kikuri hehi meahos. Hevus, kiling isen hehi ‘Iesu’ koa aneite teni vi ‘Ahi mutut meatin keil.’✡ Sen 16:11; Sats 13:3; Aes 7:14; Mat 1:21-23 32 Kei hehi hetamen tai ka ihise en ‘Natin Ahi koa ro en out nesa.’ Ka Ahi Asuv helingi hehi asuv houlu tai hesuval avu onen telamu, asuv houlu Deved.✡ Aes 9:7; 2Saml 7:12,13,16 33 Lisenges, kei helosil kat revi me-Isrel keil, koakeil akistal en ara onen avu Siekob telamu. Ka hiasuvien onen, keite teni hetovuol.”✡ Maek 4:7; Dan 7:14
34 Meri vit kesi min angelo vit, “?Ka inau nikur tivava enek hemukave, veni nareingeingen meatin veah?”
35 Sakini, angelo viteni mini vit, “Ninin Votut hemai venuk ka keihoen onen Ahi hesakinuk kimeas. Hesakini, ehon koa kikuri hehi votut, ka ihise en ‘Natin Ahi.’✡ Mat 1:20 36 ?Kokilea tumahin Elsavet? Kei emun hekur natnali, avaseini vi tovuli tuai. !Anatin eli! Elsavet koa meatin keil avit vi lumalum, kosa, avati onen vi ahetai (6). 37 Sakini, konandemkotei veni Ahi kilea voumon tounah vasi ka tounah tovuol koa sakras voumoni.”✡ Sen 18:14
38 Navong longe mukok, Meri viteni min angelo vit, “Tahosis. Moulien onak mul en hen Ahi ka numon asa koa en vati. Houmoni minau hesuval koa koviteni.” Evus, angelo mea ka lokoveini va.
Meri va vasao en Elsavet
39 Katau en avong enek, Meri mea ka kalah, va en meteimal koa Elsavet mul ien koa mul en hou keil ten provins ten out Sudea. 40 Navong rokol meteimal koanek, va neim en teim sen Sakaraea, ka vise Elsavet. 41 Ka navong Elsavet long ren Meri, tivava onen kaikai en vangen. Evus, Ninin Votut mai sien Elsavet✡ Sen 25:22; Luk 1:15 42 ka kei viso keih vit, “!Tokolkatien onen Ahi mul enuk mulin ahin sav keil, ka tokolkatien onen mul en tivava koa mul en vangom!✡ Sats 5:24; Dut 28:4 43 Inau narvinvintei keke mama onen Asuv onak hemai hesao enau. 44 Nalong kilea en tounah enek veni navong nalonguk kovise nau, tivava onak si kei ka kaikai en vangok. 45 Tokolkatien onen Ahi mul enuk veni kokur anatin en selusien onen keke tounah enek hekistal enuk hesuval koa kei viteni minuk.”✡ Luk 1:20
46 Ka Meri viteni vit,✡ 1Saml 2:1-10
“En rendemien onak, namul navati lat isen Ahi Asuv.
47 Nasi nau houlu ven Ahi onak koa mul mutut inau.
48 Kei en rovobongentei nau, avaseini navi ahin kuren toumien onen enges.✡ 1Saml 1:11
Kosa heha, meatin vasi ihitehiteni keke Ahi rokol kat inau.
49 Ahi ten keihoen mumon marmari tounah keil minau✡ Sam 111:9
ka isen vi votut.
50 Kei en mahis koakeil amul avouhou mini,✡ Sam 103:13,17
koakeil aro kosa, ka koakeil imai ikatau veah.
51 Ral min keihoen onen, Ahi mumon marmari tounah keil,✡ Sam 89:10; 2Saml 22:28
ka likat rasilin koakeil akur rendemien ten hetetamenien mul en keil.
52 Kei lah lat asuv houlu keil ran vulie ten keihoen,✡ Siob 12:19; 5:11
ka vati lat meatin kuren keil esuk.
53 Navong meatin keil koa amai kat keil umai ven Ahi, mul san more anien min keil.✡ 1Saml 2:5; Sam 107:9
Ka navong koakeil tounah one houlu umai veni, sila lin keil uva avi heite hon.
54 Kei mai san kataunien min me-Isrel keil koa aka en mari vatiamal onen avu Siekob telamu, koa vi meatin toumien onen.✡ Sam 98:3; Aes 41:8
Kei mul kataun keil veni mundem kat hatkatien onen keke hetie lat enmahisien min keil.
55 Kei mum musil hatkatien keil koa mumoni ral min avu keil orer, min Ebraham ka min vatiamal keil onen koa avi me-Isrel keil.✡ Maek 7:20; Sen 17:7; 22:17
Hatkatien koanik onen sakras vavus.”
56 Ka Meri ro ral min Elsavet avati etel (3). Evus, va ris teim sen.
Navong Sion Baptis avasi
57 Avong mai vinvin keke Elsavet vakur tivava onen, ka kei kuri vi meahos. 58 Navong vatiamal keil onen ka meatin sav keil emun koa aro vesesal veni alonge keke Ahi Asuv mumoni tahos mini en sakien koa san ehon tai mini, keil asi keil houlu. 59 Ka navong avong onen tivava enek vi outel (8), musil sakien onen Siu keil, akuri va en vekahoi. Koakeil umai avalesi, e vati avaling isen tata onen en kei, koa vi ‘Sakaraea.’✡ Luk 1:13; 2:21; Sen 17:12; Lev 12:3 60 Ka Elsavet vit, “!Vuo! Isen hehi ‘Sion.’ ”
61 Ka aviteni mini avit, “!Meatin tovuol veah en vatiamal onealu koa isen vamukonek!” 62 Sakini, uva asak visi avaselus min tata onen tivava enek vaka en he keke avahisi en vati valing isen vahi isei.
63 Ka Sakaraea vis keil avasan tounah tatisien tai mini. Ka mutisi vit, “Isen Sion.” Navong avuli, amutimanin esuk eni. 64 En hati avong enesek, Sakaraea kilea vaselus eris, ka vati lat isen Ahi ral min selusien keil onen.
65 Navong vatiamal onealu ka koakeil amul vesesal ven keilu ales merikel koa kur out, amutimanin. Sakini, longlongien ten tounah keil enek koa kistal en Sakaraea, Elsavet ka tivava onealu karahit meteimal keil koa mul en hou keil ten provins ten out Sudea. 66 Koakeil alonglong eni alei kilea keke keihoen onen Ahi mul en moulien onen tivava enek ka amundemi avit, “?Navong hemoul hemarite, hemai hekur mari umen sa varei?”
67 Ka en avong enek, Ninin Votut mai sien Sakaraea ka kei vit luvat asa koa hemai vit,
68 “Rihemasmas Iahova, Ahi onen me-Isrel keil,✡ Sam 41:13; 72:18; 106:48; 111:9; Luk 7:16
veni kei mai sao en meatin keil onen ka sakin keil iha imaluv.
69 Ahi sani min ir meatin ten mututien koa kur keihoen.✡ Sam 18:2
Kei ka en vatiamal onen asuv houlu Deved koa vi meatin toumien onen Ahi.
70 Ahi vat kati ka en provet votut keil onen telamu
71 keke meatin enek houtut ir ran hen vativieh keil orer,✡ Sam 106:10
ka ran keihoen onen koakeil tine kat ir.
72 Ahi vat kati emun keke hetie enmahisien onen min avu keil orer telamu,✡ Sam 105:8-9; 106:45-46; Sen 17:7; Lev 26:42
ka hendem kat hatkatien takeih onen
73 koa mumoni ral min avu orer Ebraham ral min selusien tai koa keih.✡ Sen 22:16-17
74 Ahi vat kati keke helah lat ir ran hen vativieh keil orer✡ Taet 2:12
keke rokilea rovaha netan mini ka rovousil kati en sakien koa rehermetautei mun.
75 Anatin, rokilea rovaha netan mini en avong vasi en moulien orer
vatal moulien tai koa vi votut ka mal en meten.”
76 Evus, Sakaraea viteni min tivava onen vit,✡ Aes 40:3; Mal 3:1; Mat 3:3
“Keik, natkuli, ihisok en provet tai onen Ahi ten out nesa.
Ka keik kilamu en Asuv keke kovasak mesein sise onen.
77 Kitie lati min meatin keil onen keke Ahi houtut keil
ka herleletei mun hetisa en keil ven tisaen keil one.
78 Kei vilelau en envatien ka enmahisien.✡ Aes 9:2; 58:8; 60:1-2; Mal 4:2; Mat 4:16
Hesan ‘meatin ten mututien’ keke hemai hekistal ven ir,
hesuval koa meteiai mai kistal ka san meneai min ir.
79 Anatin, selusien onen hesuval meneai koa hetitin rahit koakeil amul en mankoli koa ametaun matien.
Hetitin emun vatie lat sise ten tomat min ir keke rovousili.”
Selus evus, uva ris teim.
80 Sua keil muli va, ka tivava enek moul mai vi litetai tai. Ka keihoen onen Ninin Votut mai sieni. Navong mai mariso, ro en out volvol rokol avong koa mai kistal min me-Isrel keil ka kur rohtoh en umen onen.✡ Luk 2:40; Mat 3:1
✡^ Kol 4:14; 2Tim 4:11; Plp 1:24
✡^ Luk 2:11; 4:41; 9:20; 23:2; 24:26
✡^ Luk 1:70; 3:4; 4:17; 10:24; 13:34; 16:31; 18:31
✡^ Luk 2:32; 8:37; 10:13; 11:32; 17:16
✡^ Luk 2:22; 4:18; 7:22; 11:41; 12:33; 14:13; 16:20; 18:22
✡^ Luk 2:37; 7:13; 9:14; 18:3; 20:47; 21:3
✡^ Luk 1:11; 1:35; 1:67; 2:9; 2:27; 2:38
*1:1-2: Teopolis, aneite ten isen vi ‘meatin koa en vati vailea revi mok Ahi.’
†1:5: Pris keil vasi aka en vatiamal onen Eron koa vi tunali Mosis en avong mulamu. Pris Eron, havinali keil avi hanumau tai ka ehat emun (24), ka Abitsa vi tai en keil en avong telamu koanek (1Kron 24:1-19).
✡1:5: 1Kron 24:10
✡1:8: Eks 30:7
✡1:15: Nam 6:3; Sats 13:4; 1Saml 1:11
✡1:17: Mat 17:11-13; Mal 4:5-6; 3:1
✡1:18: Sen 18:11
✡1:19: Dan 8:16; 9:21; Hib 1:14
✡1:25: Sen 30:23
✡1:31: Sen 16:11; Sats 13:3; Aes 7:14; Mat 1:21-23
✡1:32: Aes 9:7; 2Saml 7:12,13,16
✡1:33: Maek 4:7; Dan 7:14
✡1:37: Sen 18:14
✡1:42: Sats 5:24; Dut 28:4
✡1:50: Sam 103:13,17
✡1:51: Sam 89:10; 2Saml 22:28
✡1:55: Maek 7:20; Sen 17:7; 22:17
✡1:59: Luk 1:13; 2:21; Sen 17:12; Lev 12:3
✡1:68: Sam 41:13; 72:18; 106:48; 111:9; Luk 7:16
✡1:69: Sam 18:2
✡1:71: Sam 106:10
✡1:72: Sam 105:8-9; 106:45-46; Sen 17:7; Lev 26:42
✡1:76: Aes 40:3; Mal 3:1; Mat 3:3
✡1:78: Aes 9:2; 58:8; 60:1-2; Mal 4:2; Mat 4:16