11
N n
Nadi meta yausi panepanenamwanamwana yo maisana ye lakikalili (Maleko 14:3, Yowane 12:3). Teina yausi ta meta pasa nadi lamna masina unai se ginauli. Pasa ne meta teha India yo Nepal yo China udiyedi ye kinikini.
Nowa meta huya bagubagunana tamowaina hesau. Yaubada iya ye kaisunuwai na waga lakilakina ye ginauli. Ede dibwaliꞌutuꞌutu unai nige ye boita, na iya maiyana mwanena yo natunao haiyona yo mwanediyao yo suisui maudoidi hinage ake unai ye hemaulidi. Wasadi ku hasili Genese 6—9 udiyedi.
Numa: Isalaela tamowaidi yodi numa weku udiyedi se ginaulidi. Tamowai monimonidi weku taditadidi se hepaisowadi, na hekadiyo weku gaibu se haidi. Se saladobi ye lau ee se lage weku unai (Mataiyo 7:24-25), na kabo weku lakilakidi se talinidi ye sae numa kewana ne. Numa hekadi heisi labui o haiyona, na hekadi meta taumana yodi bili kesega se ginauli gatowa kewana ne unai. Gatowa meta tabatabana, na kaiwa yo didiyali yo bwatano udiyedi se ginaulidi. Numa dedekana unai kaikope se ginauli ye sae numa kewana ne unai. Lauyahi ne bwatano unai se hesapusapudi na pokahu unai se heposiposidi. Ena lauyahi wekudi se talini bwatano kewanaena na nige se saladobi, kabo huyanabu unai kabaita bwatano ne ye salahai na numa wekuna se ulugwaligwali (Mataiyo 7:26-27).
Numa Tabuna meta Yaubada kabatabaꞌohuina numana Yelusalema unai. Bagubaguna, huyana Dius Aikupito se laugabaei na se lage Sinai kudulina unai meta Yaubada ye hekatadi bena yodi kabatapwalolo tentina se ginauli, hesana kalinadaena ede Logulogu Tabuna (Esodo 25—27). Logulogu Tabuna se bahebaheꞌusei ye lau ee Dawida yona huyawasawasa. Kabo Dawida ye kaibwadalau Yaubada unai taba ye talamyei na yona Numa Tabuna ye kabi. Iyamo Yaubada paisowa wa ye mosei Dawida natuna Solomona unai (2 Samuwela 7, 1 Kin 6:37-38). Numa Tabuna wa kabo ye miya ye lau ee Babiloni yodi tauꞌiyala Dius se laedi Babiloni tanona unai. Na huyana Dius se uyoma yodi tano kabo Numa Tabuna hauhauna se ginauli bolimai 538 ye lau 515 bc udiyedi. Wasana ede Esila bukana unai ku hasili. Na bolimai ye loha ye miya ee wasawasa Heloda Lakilakina numa wa ye hetubu ye ginauliꞌuyoi bolimai 20 bc, na kabo numa wa unai se paipaisowa ye lau ee bolimai 24 ad. Numa Tabuna ne kana kao meta ye namwakalili (Mataiyo 24:1, Maleko 13:1, Luka 21:5-6). Tenem Numa Tabuna ne unai Yesu hinage ye tabaꞌohu na bakubakuna wa unai taulokulokune ye henakuhepesadi (Mataiyo 21:12-13), yo unai tamowai ye henamwanamwadi (Mataiyo 21:14), yo ye laulauhekata (Mataiyo 21:23). Numa Tabuna ne kabo Loma yodi tauꞌiyala se hetatagwaligwali bolimai 70 ad unai. Numa Tabuna se gabu na kaiwa gigibwalina unai gatowana gole ye welo na ye bwalili ye dobi na ye luwu numa wekuna duwaduwalidiyena. Unai weku maudoidi se tabegwaligwalidi, doha Yesu ye hededenonohaiyako wa (Mataiyo 24:2).
Numa Tabuna Hetabuꞌuyoina Henuwaisinina (Yowane 10:22): Bolimai 168 bc unai meta Antiyokasi Epipanesa teha Siliya yodi tauꞌiyala tamowaidi ye woyaidi na se lau Yelusalema se gilihai na se tanuwagai. Na 16 Disemba 167 bc, Numa Tabuna unai puwaka se kaitalasamyeidi yodi yaubada saesaena hesana Siasi unai. Na teina kabikabi ta unai Numa Tabuna wa se hebikikaliliyei Yaubada matanawai. Bolimai haiyona mulidiwai Yudasi Makabiyasi kabo Dius yodi iyala tamowaidi ye woyaidi ede Yelusalema se gilihaiꞌuyoi na Numa Tabuna yo kaitalasam milana wa se hetabuꞌuyoidi Yaubada unai. Bolimai badobado Disemba unai Dius tamowaidiyao teina gwauyala ta se ginaginauli. Na kalina Hebelu unai hesana se tole ede Hanuka, kaniyona ede Hetabuꞌuyoi. Hesana hesau ede Mala Gwauyalana, matawuwuna Dius tamowaidi kabo yodi lampa gwaudi se gabudi na yodi numa udiyedi gwauyala ta se gwauyalai.
Numa Tabuna takisina meta moni Dius babadadiyao se tanotano yodi hali Dius tamowaidiyao udiyedi, Numa Tabuna kabasaguina. Tamowai kesega kesega meta dalakama labui ye tole.
Numa Tabuna woyona kalekona meta Numa Tabuna duwaduwalina unai se hekabasi na unai bili labui se ginaulidi. Bili bagubagunana hesana se tole Teha tabuna, na helabuina ede Teha tabukalikalilina. Hebelu 9:1-15 unai hededehemasalahana ku hasili.
Numa Tabuna yona polisi kadi paisowa meta Numa Tabuna se kitahetete. Doha keda se kitahetetedi yo nige Dius tamowaidi se hepesadi yo hetalagegagega se hekaiyawasi yo tamowai se kabihekahinidi taukaitalasam hesadiyena (Apostolo 5:22-27).
Nuwadubu kalekona meta kaleko hesau kana kao doha baiki. Dius yo tamowai hekadiyo kaleko ne se likwa yodi nuwadubu yo yodi nuwabui kabahemasalahana, yo hinage kahusa se hesuluꞌisinidi kewadi ne udiyedi (Esita 4:1-3, Daniyela 9:3, Iyona 3:6, Mataiyo 11:21).