Oqurmen 46- we 47-ayettin insanning «jan» we «roh» arisida bolghan munasiwetni köreleydu — Xudaning ishliri insanning rohida bashlinidu we kéyin «jéni»da (démek, insanning oyliri we héssiyatlirida) toluqlinidu. «Rimliqlargha»diki kirish sözimizde «roh» we «jan» toghruluq körüng.
□1:1 «nurghun ademler arimizda mutleq ishenchlik dep qaralghan ishlarni toplap yézishqa kirishken bolsimu,...» — «arimizda» — démek Eysa Mesihke egeshkenler arisida. «Arimizda mutleq ishenchlik dep qaralghan ishlar» dégenlikning bashqa birxil terjimisi: «Arimizda (toluq) emelge ashurulghan ishlar». Ikkila terjimisi oxshashla Eysa Mesihge munasiwetlik ishlarni körsitidu, elwette.
□1:2 «söz-kalam» — mushu yerde Eysa Mesihning özini, shundaqla uning tapshurghan barliq telimini körsitidu. «saqlap yetküzgüchiler» — yaki «ghojidar» dégenning mushu yerde alahide menisi bar. Ular Eysa Mesihning qilghan sözliri we paaliyetlirige bolghan öz guwahchiliqini aghzaki tarixlargha aylandurdi, shundaqla uni bashqilargha yadlitip tapshurdi. Mushu «saqlap yetküzgüchiler» barliq étiqadchilarning jamaitining xizmitide bolup «kalam-soz»ning tarixlirini saqlash üchün mes’ul bolghan «amanetchiler» idi. Shuning bilen beziliri bu aghzaki tarixlarni yézishqa kirishkenidi. Luqa bolsa bu tarixlarni (1) tekshürüp éniqlighan (2) andin ularni mutleq ishenchlik dep ispatlighan ehwalda bularni tertip boyiche xatiriligenidi.
□1:3 «menmu barliq ishlarni bashtin tepsiliy tekshürüp éniqlighandin kéyin...» — «bashtin» dégen bu söz grék tilida mushu yerde ikki bisliq söz bolup, uning asasliq menisi: Luqa «bayan»ida xatiriligen barliq weqelerni u peqet öz közi bilen körgen guwahchilarning aghzidin anglap xatiriligen; «bashtin» yene qoshumche: «yuqiridin», «ershtin» dégenni bildüridu; démek, Luqa bu xatirini yézishqa ershtin bolghan türtke bar idi. Bashqiche éytqanda, u uni Muqeddes Rohning yolyoruqi we ilhami astida yazghan. «Téofilus» —Munu kishining salahiyiti toghruluq Injildiki «kirish söz»imizni körüng. Menisi «Xudani söygüchi».
□1:5 ««Abiya» kahinliq nöwitidin bir kahin bar bolup, ismi Zekeriya idi — «Abiya» kahinliq nöwiti» «1Tar.» 24:10de, kahinlarning jemetining ibadetxanidiki «dijorniliq» tizimlikini körsitidu. Kahinlarning (hemmisi Harunning ewladliri) yilliq xizmiti 24 nöwetke bölünetti. «kahinliq jemeti»dikilerning herbirige ibadetxanida ishleshke on besh kün nöwet kéletti. «Abiya» nöwiti» bu yigirme töt nöwettin biri idi. Miladiye birinchi esirde, kahinlarning sanlirigha asasen, herbir kahin ömride «muqeddes jay»da xushbuy sélishtin ibaret imtiyazliq xizmetke birla qétim muyesser bolushi mumkin idi. «Uning ayalimu Harunning ewladidin bolup...» — Musa peyghemberning akisi «Harun» birinchi «bash kahin» idi; kéyin uning barliq erkek ewladliri kahinliq xizmitide bolushqa muyesser idi.
□1:6 «Ular ikkisi Xudaning alidida heqqaniy kishiler bolup, Perwerdigarning pütün emr-belgilimiliri boyiche eyibsiz mangatti» — ularning «heqqaniy» we «eyibsiz» déyilgenliki ularni «gunahsiz» dégenlik emes. Tewrat qanuni boyiche kishiler öz gunahlirini tonup yétip, shundaqla Tewrat boyiche kérek bolghan gunahni tileydighan qurbanliqlarni sun’ghan bolsa, Xuda aldida eyibsiz dep hésablinatti.
□1:7 «... Élizabit tughmas bolghachqa, ular perzent körmigenidi. Uning üstige ular ikkisi xélila yashinip qalghanidi» — mushu yerdin oqurmenlerge éniqki, Xudadin qorqidighan adem ayali tughmas bolsimu, némila bolmisun shu sewebtin ayali bilen hergiz ajrashmaydu.
■1:8 1Tar. 24
□1:10 «Emdi u xushbuy séliwatqanda, jamaet tashqirida turup dua qilishiwatatti» — ««muqeddes jay»gha kirip xushbuy sélish» wezipisi her küni etigende saet toqquzda we chüshtin kéyin saet üchte, ikki qétimla ada qilinatti («Mis.» 30:7-8).
□1:13 «ayaling Élizabit sanga bir oghul tughup béridu, sen uning ismini Yehya qoyghin» — «Yehya» ibraniy we grék tillirida «Yuhanna» («Perwerdigarning shepqiti» dégen menide) bilen ipadilinidu («Yehya» esli erebche söz idi). «Yehya» dégen isim oqurmenlerge mushu shekilde tonush bolghanliqi üchün uni mushu terjimide ishlettuq.
□1:17 «itaetsizlerni heqqaniylarning aqilanilikige kirgüzüp...» — «itaetsizler» Xudagha itaet qilmaydighanlar.«aqilanilikige» grék tilida «heqqaniylarning oylirigha». «U Rebning aldida Iliyas peyghemberge xas bolghan roh we küch-qudrette bolup.... Reb üchün teyyarlan’ghan bir xelqni hazir qilish üchün uning aldida mangidu...» — mushu yerde «Rebning aldida» grék tilida «uning aldida». Bu söz Tewrattiki «Yesh.» 40:1-11, «Mal.» 3:1 we 4:5-6ge asaslan’ghan; bu ulugh bésharetler boyiche Reb Özi yer yüzige kelmekchi bolidu; biraq uningdin awwal ewetilgen «aldin yürgüchi»si uning üchün bir xelqni (towigha keltürüp) teyyarlishi bilen yol teyyarlaydu. Bésharet qilin’ghan bu elchi Yehya özi idi, elwette.
■1:17 Mal. 3:23-24; Mat. 3:2; Mar. 9:12.
□1:28 «Ey shepqetke muyesser bolghan qiz!» — bezi kona köchürmilerde: «Ey, qiz-ayallar ichide bextliktursen!» dégen sözlermu qoshulidu. 42-ayetnimu körüng.
□1:31 «sen uning ismini Eysa dep qoyisen» — «Eysa» grék tilida «Yésus», ibraniy tilida «Yeshua», menisi «Qutquzghuchi Yah» yaki «Yah nijattur». Oqurmenlerning éside bolushi kérekki, «Yah» bolsa «Yahweh» (Perwerdigar)ning qisqartilmisidur. «Mat.» 1:21nimu we uning izahitini körüng.
□1:32 «Perwerdigar Xuda uninggha atisi Dawutning textini ata qilidu» — Tewrattiki köp bésharetlerde Qutquzghuchi-Mesih (1) Dawutning biwasite ewladi bolidu; (2) uning textige waris bolup awwal Israilgha, andin pütkül dunyagha padishah bolidu, dep éniq körsitilidu (mesilen «Zebur» 18-küy (bolupmu 43-ayet), 89:26-37, 132:11:, «Yesh.» 9:6-7, 16:5, «Yer.» 23:5, «Am.» 9:11-12, «Dan.» 2:44, 7:13-14, 27, «Mik.» 5:2-4 qatarliqlar).
■1:32 2Sam. 7:12; Zeb. 132:11; Yesh. 9:6; 54:5.
□1:33 «Yaqupning jemeti» — pütkül Israil xelqini körsitidu.
■1:33 1Tar. 22:10; Zeb. 45:6; 89:36; Yer. 23:5; Dan. 7:14,27; Mik. 4:7; Ibr. 1:8.
□1:35 «sendin tughulidighan muqeddes perzent Xudaning Oghli dep atilidu» — yaki «sendin tughulidighan perzent muqeddes, Xudaning Oghli dep atilidu».
■1:37 Ayup 42:2; Yer. 32:17; Zek. 8:6; Mat. 19:26; Luqa 18:27.
□1:41 «Qiz-ayallar ichide bextliktursen, qorsiqingdiki méwimu bextliktur!» — Élizabit Meryemge ibraniy tilida sözligen, elwette. Bu ayettiki «bextlik» (grék tilida «makarios») dégen söz ibraniy tilida «mubarek» dégen söz bilen ipadilen’gen bolushi kérek. Ibraniy tilida «mubarek»ning menisi: — (1) bextlik, (2) Xuda teripidin beriketlen’gen; (3) xelq teripidin bext tilen’gen we ulughlan’ghan.
□1:45 «Ishen’gen qiz neqeder bextliktur; chünki uninggha Perwerdigar teripidin éytilghan söz jezmen emelge ashurulidu!» — bashqa birxil terjimisi: «Emdi «Perwerdigardin ewetilgen söz jezmen emelge ashurulidu» dep ishen’güchi neqeder bextliktur!».
□1:47 «rohim ... Xudadin shadlandi» — eslide grék tilida «rohim ... Xudada shadlandi» — (1) Xuda tüpeylidin shadlan’ghanliqini; (2) Xuda bilen yéqin alaqide bolup shadlan’ghanliqini körsitidu. Oqurmen 46- we 47-ayettin insanning «jan» we «roh» arisida bolghan munasiwetni köreleydu — Xudaning ishliri insanning rohida bashlinidu we kéyin «jéni»da (démek, insanning oyliri we héssiyatlirida) toluqlinidu. «Rimliqlargha»diki kirish sözimizde «roh» we «jan» toghruluq körüng.
□1:51 «U tekebburlarni könglidiki niyet-xiyalliri ichidila tarmar qildi» — bashqa birxil terjimisi: «U könglidiki oy-xiyallirida tekebburliship ketkenlerni tarmar qildi».
■1:51 Zeb. 33:10; Yesh. 51:9; 52:10; 1Pét. 5:5.
□1:54-55 «U Öz rehim-shepqitini éside tutup, ...» — «(Xudaning) Öz rehim-shepqiti» mushu yerde belkim Tewrattiki «Perwerdigarning özgermes muhebbiti» dégen ibarining menisi bilen oxshashtur. Bu ibare Xuda Israilning ata-bowilirigha qilghan barliq shapaetlik wedilirini öz ichige alidu (yuqiriqi sözni körüng). «... Quli Israilgha yardemge keldi» — «Israil» mushu yerde Israil xelqini körsitidu.
■1:54-55 Yesh. 30:18; 41:9; 54:5; Yer. 31:2,20;Yar. 17:19; 22:18; Zeb. 132:11.
□1:63 «Uning ismi Yehyadur» — grék tilida we ibraniy tilida «Uning ismi Yuhannadur».
□1:68 « Xuda Öz xelqini yoqlap, ulardin xewer élip,...» — «yoqlap, ulardin xewer élish» dégen ibare grék tilida «yoqlash» dégen birla söz bilen ipadilinidu. Tewrat we Injilda «Xudaning yoqlishi» uning insanlargha yéqin kélip ulardin xewer élishini öz ichige alidu. «U Xuda bedel tölüp ularni , yeni Öz xelqini hör qildi» — bu sözler éytilghan waqit Yehudiy xelqi Rim impériyesining mustemlikisi yaki ulargha béqindi idi. «hör bolush» mushu yerde rohiy erkinlikni körsitidu. Roshenki, Xudaning neziride muhim bolghini el-yurtning «musteqilliq»i emes, belki herbirimizning gunahimizdin azad bolushidin ibarettur.
□1:69-71 «qedimdin béri..» — grék tilida «ezeldin béri..». «Quli bolghan Dawutning jemeti ichidin biz üchün bir nijat münggüzini östürüp turghuzdi...» — «münggüz» bolsa melum elning yaki ademning shan-sheripini, küch-qudritini bildüridu. Mushu yerde bu «münggüz» Israilni (gunahliridin) qutquzup ularni shan-shereplik bir xelq qilidu; sözning Dawutning ewladi bolghan Qutquzghuchi-Mesihni körsetkenlikide guman yoq. «Bu zat bizni düshmenlirimizdin we bizni öch köridighanlarning qolidin qutquzghuchi nijattur» — «bu zat» grék tilida «u» déyilip, mushu yerde yuqirida tilgha élin’ghan «münggüz», yeni Qutquzghuchi-Mesihni körsitidu.
■1:69-71 Zeb. 132:17; Zeb. 72:1-14; Yesh. 40:10; Yer. 23:6; 30:10; Dan. 9:27.
□1:72-75 «U... muqeddes ehdisini emelge ashurush üchün, yeni atimiz Ibrahimgha bolghan qesimini éside tutup, bizni düshmenlirining qolidin azad qilip, barliq künlirimizde héchkimdin qorqmay, Öz aldida ixlasmenlik we heqqaniyliq bilen, xizmet-ibaditide bolidighan qildi» — qaytilaymizki, bu barliq ishlarda: (1) Xuda Ibrahim we peyghemberlerge nijat toghruluq köp wedilerni qilghan; (2) U bu wedilerge asasen, ularni emelge ashurush üchün Mesihini ewetidu. Hemme ishlar 69-ayette tilgha élin’ghan «nijat münggüzi», yeni Qutquzghuchi-Mesih arqiliqla bolidu.
■1:72-75 Yar. 22:16; Zeb. 105:9; Yer. 31:33; Ibr. 6:13,17; Ibr. 9:14; 1Pét. 1:15.
□1:76 «...sen ´Rebning yollirini teyyarlash üchün uning aldida mangisen» — grék tilida «sen Rebning yollirini teyyarlash üchün Uning yüzi aldidamangisen».
□1:78-79 «Xudayimizning ichi-baghridin urghup chiqqan shepqetler wejidin, qarangghuluq we ölüm kölenggisi ichide olturghanlarni yorutush üchün...» — «Yesh.» 9:1-2, 42:7 49:9-10ni körüng. «Ershtin tang shepiqi üstimizge chüshüp yoqlidi» — «Tang shepiqi» bolsa yene Qutquzghuchi-Mesihning özini körsitidu, elwette.
■1:78-79 Yesh. 9:1; 42:7; 43:8; 49:9; 60:1.
□1:80 «bala bolsa ösüp, rohta küchlendürüldi» — «roh» mushu yerde Yehyaning öz rohini körsitidu.