Yǝⱨudiy tarihxunas Yosefusning hatirisi boyiqǝ, Moab Neboⱪadnǝsar padixaⱨ tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 582-yili igilinip, nurƣun xǝⱨǝrliri wǝyran ⱪilinƣan. 3 Ⱨoronaimdin aⱨ-zarlar kɵtürülidu: — «Aⱨ, wǝyranqiliⱪ, dǝⱨxǝtlik patiparaⱪqiliⱪ!»
□48:1 «yuⱪiri ⱪorƣan» — (ibraniy tilida «Misgab») bǝlkim bir xǝⱨǝrning ismi boluxi mumkin.
□48:2 «....Neboning ⱨaliƣa way! ... Kiriatayim hijalǝtkǝ ⱪaldurulup, ixƣal ⱪilinidu (1-ayǝt); Ⱨǝxbon ...Madmǝn,...» — demisǝkmu, Nebo, Kiriatayim, Ⱨǝxbon, Madmǝn wǝ tɵwǝndiki ayǝtlǝrdiki Ⱨoronaim, Luhit, Aroǝr, Bǝyt-Gamul, Dibon ⱪatarliⱪlar Moabtiki xǝⱨǝrlǝrdur. Hǝritini kɵrüng. «Ⱨǝxbon» bolsa Moabning qegrisiƣa jaylaxⱪan bolup, bexarǝt boyiqǝ baxⱪa xǝⱨǝrlǝrdin ilgiri bǝlkim düxmǝn tǝripidin ixƣal ⱪilinip andin düxmǝnning ⱪoxuni üqün baza bolidu. «Ⱨǝxbon» wǝ «suyiⱪǝst» («hexab») ibraniy tilida yeⱪin sɵzlǝrdur. Yǝⱨudiy tarihxunas Yosefusning hatirisi boyiqǝ, Moab Neboⱪadnǝsar padixaⱨ tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 582-yili igilinip, nurƣun xǝⱨǝrliri wǝyran ⱪilinƣan.
□48:7 «butung Kemox, uning kaⱨinliri ⱨǝm ǝmirliri bilǝn billǝ sürgün bolidu» — Kemox Moab qoⱪunƣan but idi. Ularning uningƣa ɵz balilirini ⱪurbanliⱪ ⱪilix aditi bar idi («2Pad.» 3:27ni kɵrüng).
□48:8 «Pǝrwǝrdigar degǝndǝk jilƣimu harabǝ bolidu, tüzlǝnglikmu ⱨalakǝtkǝ yüzlinidu» — «jilƣa» wǝ «tüzlǝnglik» Moabning jǝnubiy wǝ ximaliy ⱪismini kɵrsitidu.
□48:9 «Daldiƣa berip ⱪeqix üqün Moabⱪa ⱪanatlarni beringlar!» — bu jümlidiki ibraniy tilini qüxinix tǝs. Oⱪurmǝnlǝr baxⱪa hil tǝrjimilǝrni uqritixi mumkin.
□48:10 «Pǝrwǝrdigarning hizmitini kɵngül ⱪoyup ⱪilmiƣan kixi lǝnǝtkǝ ⱪalsun! Ⱪiliqini ⱪan tɵküxtin ⱪaldurƣan kixi lǝnǝtkǝ ⱪalsun!» — bu kinayilik, ⱨǝjwiy sɵzlǝr kǝlgüsidǝ Moabⱪa ⱨujum ⱪilidiƣan Babilliⱪ lǝxkǝrlǝrgǝ eytilidu.
□48:11 «Moab yaxliⱪidin tartip kǝng-kuxadǝ yaxap arzangliri üstidǝ tinƣan xarabtǝk ǝndixisiz bolup kǝlgǝn» — xarab tinixi üqün uzun waⱪit midirlitilmay turuxi kerǝk. Tinƣan «arzanglar», (duƣ, qɵkündǝ) naⱨayiti aqqiⱪ bir nǝrsǝ, ǝlwǝttǝ. Xunga baxⱪa küpkǝ ⱪuyulmay ⱪalsa, tǝmi ⱪirtiⱪ, aqqiⱪ bolidu, ǝlwǝttǝ. «U ⱨeqⱪaqan küptin küpkǝ ⱪuyulƣan ǝmǝs, yaki ⱨeq sürgün bolƣan ǝmǝs; xunga uning tǝmi birhil bolup, puriⱪi ⱨeq ɵzgǝrmigǝn» — bu ohxitix bǝlkim Moabning ⱨeq ⱪiyinqiliⱪⱪa uqrimay, kɵrǝnglik ⱪilƣanliⱪi, tolimu kerilip kǝtkǝnlikini kɵrsitidu.
□48:12 «Mǝn uning yeniƣa ularni ɵz küpidin tɵkidiƣan tɵkküqilǝrni ǝwǝtimǝn» — bu ohxitixtiki «xarab» Moabtiki aⱨalini, «küpliri», «qɵgünliri» uning yurt-xǝⱨǝrlirini kɵrsitidu.
□48:13 «Bǝyt-Əl» — muxu xǝⱨǝr Israil (ximaliy padixaⱨliⱪ)ning qong butpǝrǝs mǝrkizi bolup, ular xu yǝrdǝ «altun mozay but»ni ⱪurƣan («1Pad.» 12-babni, «Ⱨox.» 10:5 ⱨǝm 8:5-6, «Am.» 7:10-17ni kɵrüng).
□48:25 «Moabning münggüzi kesiwetilidu» — Tǝwratta, «münggüz»lǝr kɵp ⱨallarda adǝmlǝrning abruy-xɵⱨriti yaki ⱨoⱪuⱪini bildüridu. Bu adǝmning bexidin ɵskǝn ǝmǝs, ǝlwǝttǝ!
□48:26 «Moabni mǝst ⱪilinglar» — yuⱪirida (25-babta) Yǝrǝmiya «Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipigǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨ» toƣruluⱪ sɵzligǝqkǝ, bǝzi alimlar bu «mǝstlik» xu ⱪǝdǝⱨtin iqixtin boluxi kerǝk, dǝp ⱪaraydu. Bizningqǝ bu bir tǝrǝptin toƣra, Hudaning ƣǝzipi bexiƣa qüxürülgǝndǝ dǝslǝptila ǝⱪlini yoⱪitip aljiƣanliⱪi bolidu. Bu ayǝtning tǝkitlǝydiƣini ularning ⱨamaⱪǝtlixip kǝtkǝnlikidin ibarǝt.
□48:29 «Biz Moabning ⱨakawurluⱪi ..., yǝni uning tǝkǝbburluⱪi, .... kɵnglidiki mǝƣrur-kɵrǝngliki toƣrisida angliduⱪ» — bu ayǝttiki «Biz... angliduⱪ» degüqi Hudaning Ɵzidur. Huda Ɵzi toƣruluⱪ «Biz» dǝp ixlǝtkǝnliki Tǝwrattiki baxⱪa yǝrlǝrdimu bar; mǝsilǝn «Yar.» 1:26, 3:22, 11:7ni ⱨǝm «Yǝx.» 6:8ni kɵrüng. Bǝzi alimlar ayǝttiki «biz»ni Yǝrǝmiya ⱨǝm Yǝⱨuda hǝlⱪini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu.
□48:32 «I Sibmaⱨtiki üzüm teli, Mǝn Yaazǝrning zar-yiƣisi bilǝn tǝng sǝn üqün yiƣlaymǝn...» — 30-ayǝttiki sɵzligüqi Huda bolƣandin keyin («Mǝn ..bilimǝn...») xübⱨisizki, 31-, 32- ⱨǝm 36-ayǝtlǝrdiki sɵzligüqimu Hudaning Ɵzidur. Bu adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridu. Huda Yaazǝrdikilǝrni jazalaydu; xuning bilǝn ular Sibmaⱨdiki yoⱪiƣan üzümzarlar üqün yiƣlaydu. Lekin Huda ularni jazalixi bilǝn ular bilǝn tǝng ⱪayƣuridu. «Ɵlük dengiz» — ibraniy tilida «Yaazǝr dengizi». «Ular (sening pelǝkliring) ǝslidǝ Yaazǝr xǝⱨirigiqimu yǝtkǝnidi...» — «Yaazǝr» bolsa Moabning ximaliy qegrasiƣa yiraⱪraⱪ bolup, xǝrⱪ tǝripi «qɵl-dalilar», ƣǝrb tǝripi «dengiz». Demǝk, Moab hilwǝt jay bolƣini bilǝn heli yiraⱪlarƣa tǝsiri bolƣan bir mǝmlikǝtkǝ aylanƣan. «Yazliⱪ mewiliri» ǝnjür, horma wǝ üzümlǝrni kɵrsitidu.
□48:34 «...nalǝ-pǝryadlar Ⱨǝxbondin kɵtürülüp, Yaⱨazƣiqǝ wǝ Elealaⱨƣiqǝ yetidu...» — Elealaⱨ Ⱨǝxbonning ximaliy tǝripidin 2 kilometr yiraⱪ; Yaⱨaz uning jǝnubiy tǝripidin 2 kilometr yiraⱪ. Bu üqisi Moabning ximaliƣa jaylaxⱪan. Zoar, Ⱨoronaim wǝ Əglat-Xelixiya Moabning jǝnubiƣa jaylaxⱪan. Ayǝtning omumiy mǝnisi, «tajawuzluⱪ baxlandi» degǝn bolup, bu hǝwǝr Moabning pütkül zeminiƣa pur ketidu.
■48:34 Yǝx. 15:5, 6
□48:35 «yuⱪiri jaylar» — butpǝrǝslikkǝ atap beƣixlanƣan jaylar idi.
□48:37 «Ⱨǝmmǝ bax taⱪir ⱪildurulƣan, ⱨǝmmǝ saⱪal qüxürülgǝn; ⱨǝmmǝ ⱪol titma-titma kesilgǝn, ⱨǝmmǝ qatiraⱪⱪa bɵz kiyilgǝn» — demisǝkmu, bu ⱨǝrikǝtlǝrning ⱨǝmmisi ⱪattiⱪ matǝmni bildüridu.
■48:37 Yǝx. 15:2, 3; Yǝr. 47:5
□48:39 «wǝⱨimǝ salƣuqi obyekt» — baxⱪilar Moabning bexiƣa qüxkǝn apǝtkǝ ⱪarap «bundaⱪ dǝⱨxǝtlik ix ɵz beximizƣimu qüxǝrmu?» dǝp wǝⱨimigǝ qüxidu.
□48:41 «xǝⱨǝrliri ixƣal bolidu» — «xǝⱨǝrliri»ning baxⱪa tǝrjimisi «Keriyot» (xǝⱨǝrning ismi).
□48:44 «jazalinix yili» — ibraniy tilida «yoⱪlinixi yili».
□48:45 ⱪaqⱪanlar Ⱨǝxbon sepilining daldisida turup Amalsiz ⱪalidu; qünki Ⱨǝxbondin ot, ⱨǝm (mǝⱨrum) Siⱨon padixaⱨning zemini otturisidin bir yalⱪun partlap qiⱪidu» — Amoriylarning padixaⱨi Siⱨon nǝqqǝ yüz yil ilgiri Ⱨǝxbon xǝⱨirini ixƣal ⱪilƣan, andin keyin Moabning pütkül zeminini igiliwalƣanidi («Qɵl.» 21:28-29ni kɵrüng). «ot.... Moabning qekilirini, soⱪuxⱪaⱪ hǝlⱪning bax qoⱪⱪilirini yutuwalidu» — «qekilirini... bax qoⱪⱪilirini...» bǝlkim Moabning ⱨǝmmisini, jümlidin «bax bolƣanlarni» ɵz iqigǝ elixi mumkin. Yǝrǝmiyaning bexariti aldin’ala kɵrsǝtkǝn bu ⱨalakǝt tehimu ⱪǝdimki yǝnǝ bir bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi bolidu («Qɵl.» 24:17ni wǝ 21:28-29ni kɵrüng).