«Yuqiri jaylar» — Israil we Yehuda uzundin béri tagh choqqiliri qatarliq jaylarda herxil butlargha choqunup, hetta ashu jaylarda «insan qurbanliq»larni qilip kelgen. Démisekmu, «insan qurbanliqi» qilish Tewratta qet’iy men’i qilin’ghan. «Bundaq bir ishni Men héch buyrumighanmen, héch oyumgha kirip baqmighandur». ■ 2Pad. 23:10; Yer. 2:23; 19:5, 6 32 Shunga, mana, shundaq künler kéliduki, — deydu Perwerdigar, — «Tofet» yaki «Ibn-Hinnomning jilghisi» emdi héch tilgha élinmaydu, belki «Qetl jilghisi» déyilidu; chünki ular Tofette jesetlerni yer qalmighuche kömidu. 33 Bu xelqning jesetliri asmandiki uchar-qanatlarning we zémindiki janiwarlarning taami bolidu; ularni ölüklerdin qorqutup heydeydighan héchkim bolmaydu. ■ Qan. 28:26; Yer. 34:20 34 Men Yehuda sheherliridin hem Yérusalém sheherliridin oyun-tamashining sadasini, shad-xuramliq sadasini we toyi boluwatqan yigit-qizining awazini mehrum qilimen; chünki zémin weyrane bolidu.■ Yesh. 24:7; Yer. 16:9; 25:10; Ez. 26:13; Hosh. 2:13
□7:4 «Perwerdigarning ibadetxanisi, Perwerdigarning ibadetxanisi del mushudur!» — shübhisizki, Israillar Xudaning ibadetxanisini birxil «tiltumar»dek, «Xuda bizge Öz ibadetxanisini tapshurghandin kéyin, néme yamanliq qilishimizdin qet’iynezer héchkim bizge tegmeydu» — dégendek oylighanidi.
■7:6 Yesh. 10:1, 2; 59:7
□7:9 «Baalgha isriq yéqip...» — «Baal» dégen intayin yirginchlik birxil but.
■7:11 Mat. 21:13; Mar. 11:17; Luqa 19:46
□7:12 «Men eslide Öz namimda turalghu qilghan Shiloh dégen jaygha bérip, ... uni néme qiliwetkenlikimni körüp béqinglar!» — Israil Qanaan’gha (Pelestin’ge) kirgendin kéyin, Musa peyghemberning yétekchilikide yasalghan «muqeddes chédir» awwal Shiloh dégen jaygha tiklen’gen. «1Sam.» 4-babni körüng.
□7:13 «Men silerge tang seherde ornumdin turup söz qilip keldim» — Xudaning «tang seherde ornumdin turup,... » dégen sözliri belkim Uning ishtin xéli awwal, estayidilliq bilen ish köridighanliqini körsitidu; bezi waqitlarda Uning qayta-qayta, izchil halda melum bir ishni köridighanliqini körsitidu.
■7:13 2Tar. 36:15; Pend. 1:24; Yesh. 65:12; 66:4; Yer. 7:21-28
□7:14 «Men Shilohdiki öyni qandaq qilghan bolsam, siler tayan’ghan, shundaqla namim qoyulghan bu öyni we Men silerge hem ata-bowiliringlargha teqdim qilghan bu zéminnimu shundaq qilimen» — Xuda düshmenlerning wastisi bilen Shiloh dégen jaydiki muqeddes chédirini Öz shan-sheripidin juda qilghan we shundaqla Israilni meghlup qilghan («1Sam.» 4-bab, «Zeb.», 78:40ni körüng).
■7:16 Mis. 32:10; Yer. 11:14; 14:11
□7:18 «Asmanning Xanishi» — démisekmu, «Asmanning Xanishi» birxil ayal but idi.
■7:18 Yesh. 65:11; Yer. 8:2; 19:13; 44:19; Yer. 44:19
□7:21 «Bériwéringlar, köydürme qurbanliqliringlarni bashqa qurbanliqlargha qoshup qoyunglar, barliq göshlirini yewélinglar!» — oqurmenler belkim biliduki, «köydürme qurbanliq»larning barliq göshliri «Xudagha pütünley ibadet süpitide atalsun» dep qurban’gah üstide köydürületti. Mushu yerde Muqeddes Roh Yeremiya arqiliq: «Qurbanliqliringlarning hemmisi ehmiyetsiz, shunga «köydürme qurbanliq»larning göshlirini köydürsenglarmu, yésenglarmu, Manga beribir» dep Israilgha hejwiy, kinayilik gep qilidu.
■7:21 Yesh. 1:11; Yer. 6:20; Am. 5:21
■7:23 Mis. 19:5; Law. 26:12; Qan. 6:3
□7:24 «ular aldigha emes, belki keynige mangghan» — bashqa birxil terjimisi: «ular Manga yüz aldini qilmay, belki Manga keynini qilghan».
■7:24 Yer. 2:27; 3:17; 16:12; 32:33
■7:26 Neh. 9:17,29; Yer. 17:23; 19:15
■7:29 Ayup 1:20; Yesh. 15:2; Yer. 16:6
□7:31 «Tofet» — «Tofet» dégen söz ibraniy tilida «ochaq» hem «uyat» dégennimu bildüridu. U yene «tükürük» dégen sözning ahangighimu oxshap kétidu. Bu yer «Hinnomning oghli (Ibn-Hinnom)ning jilghisi»gha jaylashqan, Yérusalém shehirining jenubiy teripide idi. Xelq ashu yerde exletlerni we napak nersilerni tashlap köydüretti. Shuning bilen u intayin «haram», eng bulghan’ghan jay dep hésablandi. «Yuqiri jaylar» — Israil we Yehuda uzundin béri tagh choqqiliri qatarliq jaylarda herxil butlargha choqunup, hetta ashu jaylarda «insan qurbanliq»larni qilip kelgen. Démisekmu, «insan qurbanliqi» qilish Tewratta qet’iy men’i qilin’ghan. «Bundaq bir ishni Men héch buyrumighanmen, héch oyumgha kirip baqmighandur».
■7:31 2Pad. 23:10; Yer. 2:23; 19:5, 6
■7:34 Yesh. 24:7; Yer. 16:9; 25:10; Ez. 26:13; Hosh. 2:13